سلسله‌نشست‌های عصرانه کتاب ۱۳
نقد و بررسی کتاب «منم یه مادرم»؛ روایت‌هایی از سبک تربیتی والدین شهدا
کارشناسان:
خانم مرضیه حیدری؛ مشاور علمی کتاب؛ پژوهشگر تربیتی و دکتری فلسفه و کلام اسلامی
خانم سمیه عظیمی ستوده؛ منتقد و نویسنده
موضوع: نقد و بررسی کتاب منم یه مادرم؛ «روایت‌هایی از سبک تربیتی والدین شهدا»
خلاصه نشست
در سیزدهمین نشستِ نقد و بررسی کتاب «منم یه مادرم» مطرح شد:
تکلیف زینب‌وار مادرانه شهدا
سیزدهمین سلسله‌نشست‌های «عصرانه کتاب» با موضوعِ نقد و بررسی کتابِ «منم یه مادرم»، «روایت‌هایی از سبک تربیتی والدین شهدا»، با حضور مرضیه حیدری، مشاور علمی کتاب؛ پژوهشگر تربیتی و دکتری فلسفه و کلام اسلامی و سمیه عظیمی ستوده، منتقد و نویسنده، سه‌شنبه ۱۱ بهمن‌ماه ۱۴۰۱ در مرکز مطالعات راهبردی ژرفا برگزار شد.
دکتر مرضیه حیدری درباره‌ی اصلی‌ترین انگیزه‌‌ی تیم نویسندگان و مجموعه خود برای خلق این اثر و این‌که چرا ما باید بیشتر به نقش مادر در تربیت فرزند بپردازیم گفت: «خلق اثر منتسب به من نیست. چون این کار، یک کار گروهی بوده است. انگیزه اصلی در پیدایش این کتاب، رفع یک خلأ بود که در آثار شهدا زیاد دیده می‌شود. آن خلأ آن است که ما در مقام مطالعه‌کننده متوجه نمی‌شویم که در روند زندگی دقیقاً چه چیزی در شکل‌گیری شخصیت شهید مؤثر بوده است. بیشتر کتب روایت بود. ما تعمداً مجموعه‌ای سؤال مطرح کردیم که در پاسخ آن‌ها به مسائل تربیتی رسیدیم. در واقع قصد ما از نوشتن کتاب خوانده‌شدن آن برای تربیت مادران بود؛ یعنی ایجاد یک کتاب تربیتی با معرفی الگو در قالب داستان و الگوهایی که محقق شده هستند.»
مشاور علمی کتابِ «منم یه مادرم» درباره چگونگی انتخاب نویسندگان اثر گفت: «اولین نکته در انتخاب نویسنده، هم‌افق بودن دید آن‌ها نسبت به موضوع بود. همچنین نویسنده هم مثل ما، بحث تربیتی برایش بیشتر از بحث ادبی پررنگ باشد و آن را مدنظر بگیرد و دیگر این‌که نویسنده‌ها نسبت به شهدا یک مطالعه و شناخت قبلی داشته باشند.»
شهادت مزدِ زندگیِ شهادت‌گونه است
پژوهشگر تربیتی و دکتری فلسفه و کلام اسلامی درباره نحوه انتخاب شهدا و پرداختن به زندگی آن‌ها در کتاب گفت: «برای ما برهه زمانی متفاوت مهم بود. مثلاً شهید احمدی‌روشن متولد سال ۱۳۵۸ و شهید محمدحسین حدادیان متولد ۱۳۷۴ هستند. ما تعمد داشتیم شهدایی را انتخاب کنیم که در دهه‌های متفاوتی متولد شده باشند و حتی تعمد داشتیم فضا و بستری که شهدا در آن فضا شهید شدند متفاوت باشد. مثلاً شهید احمدی‌روشن دانشمند انرژی هسته‌ای بود. وی روبه‌روی دشمن نجنگید. در واقع ما با این مثال می‌خواهیم بگوییم شهادت مزدی است برای فردی که شهادت‌گونه زندگی کرده است. در واقع هدف ما در این اثر رمزگشایی از سبک زندگی شهدا بود. ضمن این‌که متفاوت بودن بسترهای سبک زندگی برای ما مهم بود.»
حیدری درباره بیان سبک زندگی و تأثیر نقش والدین دوستان نزدیک به شهدا در اثر گفت: «زبان کتاب از زبان مادرهاست؛ چون «مادری» کلاس تربیتی حساب می‌شود. خودِ مادرشدن آغاز تربیت‌شدن مادر است. مادرها گام‌به‌گام با فرزندشان رشد می‌کنند و به‌نوعی بالغ می‌شوند. مثلاً مادر شهید احمدی‌روشن، مادری بود که نقش مدیریتی داشت. ایشان برای این‌که فرزندش کاری را انجام ندهد، با اعضای فامیل هماهنگ می‌شد و با کمک آن‌ها فضا و موقعیت را مدیریت می‌کرده است.»
وی در ادامه گفت: «یکی از مواردی که من تأکید داشتم این بود که نویسنده‌ها در مصاحبه‌ها و تدوین اثر به رابطه والدین با هم نیز توجه کنند. چون هیچ‌چیز به اندازه ارتباط سالم بین والدین در رشد فرزند مؤثر نیست و ما سعی کردیم به این مورد در اثر توجه کنیم و در قصه‌های مختلف، مصداق‌های مختلف بیاوریم.»
مرضیه حیدری درباره میزان سختی همکاری مادران شهدا با مصاحبه‌کنندگان گفت: «در مصاحبه با مادر شهدا گویی غمی از ابتدای کار وجود دارد. حتی خیلی وقت‌ها اول مصاحبه غمناک‌تر از آخر آن است. مثلاً در مصاحبه با خانم تاجیک (مادر شهید محمدحسین حدادیان) در آخر مصاحبه ما با یک بهجت و شادی از طرف وی روبه‌رو هستیم. در واقع مادران شهدا خودشان را زینب‌وار مکلف می‌دانند که زندگی شهدا را برای دیگران تعریف کنند.»
کلیدواژه‌های تربیتی
سیمه عظیمی درباره محاسن کتاب «منم یه مادرم» گفت: «از نکات خوب کتاب، اشتراک‌گذاری برخی مطالب توسط نویسندگان اثر است. این اشتراک‌گذاری نکته خوبی به مخاطب می‌دهد و آن این است که ما وجه مشخصه‌ای در تربیت فرزندان در همه خانواده‌ها با سبک‌های زندگی مختلف داریم. این اشتراک کار نویسنده نبوده بلکه در سطح تربیتی خانواده وجود داشت. مثلاً تعهد در خوردن مال حلال در همه خانواده‌های شهدا وجود دارد. ما در این اثر با سه خانواده در سه سرزمین و فرهنگ و آداب و رسوم متفاوت روبه‌رو هستیم. حال این اشتراکات درباب سبک تربیتی، کلیدواژه‌ای به دستِ منِ مخاطب می‌دهد و این کلیدواژه‌ها خارج از اقتضائات زمان نیست. برای نمونه کسب مال حلال مربوط به همه دوره‌هاست. در موارد دیگر، مثل درک سختی‌های زندگی توسط فرزند. پدر و مادر باید او را در حد توان و صلاح‌دید شرایط در سختی‌های زندگی دخیل کنند.»
منتقد حوزه تاریخ شفاهی درباره تعمدی‌بودن انتخاب شهدا در گروه‌های سنی مختلف، چه قشرهایی از جامعه می‌توانند کتاب را مطالعه کنند، گفت: «من در همه برنامه‌هایم توصیه می‌کنم که اگر هیچ کتاب نمی‌خوانید، حداقل زندگی‌نامه بخوانید. به خاطر این‌که وقتی من نوعی زندگی‌نامه می‌خوانم، می‌توانم خودم را جای افراد مختلفی که در آن زندگی‌نامه هستند بگذارم و با دقت در سبک زندگی آن‌ها، درصد آزمون و خطای خودم را پایین بیاورم. درواقع با خواندن زندگی‌نامه، تجربه زیستی خودمان را بالا بردیم. حال تفاوت زندگی‌نامه معمولی با زندگی‌نامه شهدا این است که شهدا از مسیری رفتند که به بالاترین جایگاه رسیدند. به تعبیر شهید آوینی به نقطه معراج رسیدند. من با خواندن زندگی‌نامه شهدا قرار است پایم را بگذارم جای پای شهدا. یعنی من با خواندن زندگی‌نامه شهدا می‌توانم خطا را از زندگی‌ام حذف کنم. درواقع در این اثر، نویسندگان سه انسان کامل به مخاطب نشان دادند که هم‌عصر من هستند. پس من به‌عنوان مادر می‌فهمم که می‌توانم طوری زندگی کنم که سرنوشت خیلی خوبی برای فرزندم رقم بخورد.»
وی در ادامه گفت: «این اثر برای افرادی در سِمتِ پدر و مادر و جوانی که تازه ازدواج کرده و می‌خواهد فرزنددار شود مفید است. حال منِ پدر و مادر وظیفه داریم کتاب را بخوانیم و برای نوجوان خودمان ترسیم کنیم. یا سبک زندگی شهدا را در زندگی خودم پیاده می‌کنم تا فرزند من غیرمستقیم با سبک زندگی شهدا آشنا شود.»
عظیمی درباره معایب کتاب و آن‌که در کتابِ «منم یه مادرم» با دوپارگی آشکار مواجهیم نیز گفت: «در وقت خواندن کتاب با دوپارگی آشکاری مواجهیم. کتاب یکدست نیست. مثلاً در روایت خانم تاجیک (مادر شهید حدادیان) همه فعل‌ها مضارع است و مخاطب نمی‌تواند با روایت ارتباط برقرار کند. زیرا نمی‌شود که روایت، هم در زمان بارداری مضارع باشد و هم در زمان شهادت شهید؟! کار مستند و نریشن نیست. خاصه وقتی که من در جایگاه راوی دارم صحبت می‌کنم. اگر به‌عنوان دانای کل صحبت می‌کردم و مثلاً می‌گفتم: «محمدحسین این را گفت» ایرادی نمی‌توانستیم بگیریم. نکته دیگر این‌که در روایت شهید احمدی‌روشن و شهید حدادیان، کتاب فصل می‌خورد؛ یعنی جدا می‌شود. اما در روایت شهید معصومی این اتفاق نمی‌افتد. نوشته‌ها پشت سرهم هستند و این سبب سردرگمی خواننده و مخاطب کتاب می‌شود.»
گفتنی است سلسله جلسات «عصرانه کتاب» به همت میز کتابِ اندیشکده هنر و رسانه، مرکز مطالعات راهبردی ژرفا با دبیری مهدی مرادی برگزار می‌شود.
کتاب «منم یه مادرم» شامل روایت‌هایی از سبک تربیتی والدین شهدا به قلم جمعی از نویسندگان، به کوشش «خانه همبازی» توسط انتشارات راه یار منتشر شده است. این کتاب، دفتر اول از مجموعه کتاب‌های روایت سبک تربیتی والدین شهدا، بر اساس روایت‌هایی از والدین دانشمند شهید مصطفی احمدی‌روشن، شهید مدافع امنیت محمدحسین حدادیان و شهید مدافع حرم محمد مسرور و به کوشش مجموعه «خانه همبازی» تهیه شده است.
تصاویر نشست
فیلم نشست
