(موانع و راهکارها)
1. چکیده
در عصر حاضر دانش و اطلاعات به یکي از ارکان اصلي رشد و توسعه تبدیل شده و جوامع در عرصههای مختلف دانش و اطلاعات را به عنوان نيروی محرکه موتور رشد و توسعه مورد توجه قرار ميدهند. در سالهای اخير یکي از عرصههایي که در آن دانش و اطلاعات نقش اساسي ایفا نموده، عرصه اقتصادی به ویژه حوزه گردشگری ميباشد، به گونهای که به ظهور پدیدهای با عنوان اقتصاد دانش محور منجر شده است. اقتصاد دانش محور به مثابه یک سيستم، فرایندهای مختلف توليد، ذخيره، توزیع و کاربرد دانش را مورد توجه و تاکيد قرار ميدهد. گردشگری دانش بنیان بعنوان رویکردی نوین و غیر قابل اجتناب در عصر حاضر، در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و حتی برخی از کشورهای در حال توسعه، با سرعت در حال گسترش است. رویکرد دانش بنیان در کشور ایران بطور نامتوازن در صنایع و بخشهای مختلف در حال شکلگیری و توسعه بوده است و در این میان عوامل فرهنگی، علمی و فناوری و مسائل مربوط به اقتصاد بویژه اقتصاد دانش بنیان و سیاستگذاریهای ملی و برنامهریزی از جمله عوامل موثر بر میزان توسعه گردشگری دانش بنیان هستند. در این گزارش سعی شده است به ظرفیت شرکتهای دانشبنیان و فناور در حوزه گردشگری پرداخته و پس از بررسی توانمندی‌های زیست‌بوم فناوری در این حوزه، چالش‌هایی که پیشروی این شرکتها میباشد را بررسی کرده و در نهایت به ارائه راهکارها و پیشنهادهایی در جهت تحقق گردشگری دانش محور در کشور عزیزمان ارائه نماییم.
2. مقدمه
امروزه در ادبيات مدیریت و اقتصاد، بر نقش دانش به عنوان یک منبع حياتي برای حفظ رقابتپذیری و سودآوری تاکيد بسياری شده است. از اوایل دهه 99 با ظهور نظریههای رشد درون زا اقتصاددانان به اهميت دانش به عنوان عامل اصلي در حفظ رشد پایدار اشاره کردند و در همين دهه بود که ادبيات مدیریت دانش در سطح بنگاهها به سرعت رشد کرد(سوزنچي، 1999 :21).
با توجه به تغييرات گستردهای که در دهه اخير در نظام اقتصادی کشورهای مختلف ایجاد شده است، شکل جدیدی از اقتصاد تحت عنوان اقتصاد دانشمحور جایگزین اقتصاد سنتي شده است. از این رو، در نظریههای جدید رشد اقتصادی دانش بخش اصلي نظام اقتصادی محسوب ميگردد. در عصر حاضر، با پيشرفت فناوریهای اطلاعاتي و ارتباطي جامعه بشری نيز همانطور که گفته شد از حالت سنتي خود خارج شده و به سوی جامعه اطلاعاتي یا جامعه دانش محور سوق داده شده است در این نظام اقتصادی، توليد و کاربرد دانش منشأ اصلي ایجاد ثروت محسوب ميشود به بيان دیگر محور “علم فناوری، نوآوری و کارآفریني” عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی قلمداد ميشوند. کارایي این نظام اقتصادی مستلزم تعریف سازوکارها و شناخت عوامل مؤثر بر توليد و به کارگيری دانش است که از ارتباط این عوامل با یکدیگر، زمينه افزایش عملکرد سایر بخش ها نيز فراهم مي شود.
اسناد بالادستی کشور از جمله سیاستهاي ابلاغی اصل 44 قانون اساسی، برنامههاي پنجم و ششم توسعه و همچنین سند چشمانداز بیستساله کشور، همگی حوزه اقتصاد دانشبنیان را جزء حوزههاي مهم و تأثیرگذار در کشور دانسته و توسعه این بخش را در اولویت برنامه هاي توسعهاي کشور قرار دادهاند. لازمه تحقق اهداف مطرحشده در اسناد مذکور، ایجاد و تأسیس شرکتهاي دانش بنیانی است که عمدتاً با حضور کارآفرینان داراي ایدههاي محوري هدایت میشوند. در این راستا این شرکتها و رشد علمی و توسعه فناوري یکی از کانونهاي توجه سیاستگذاران ایران در سالهاي اخیر بودهاند.
در همین راستا در طی سالیان گذشته شاهد توسعه روزافزون صنعت گردشگری در بسیاری از کشورها هستیم و به سادگی میتوان پیشبینی کرد که در آینده دامنه این توسعه، گستردهتر از پیش خواهد شد(الوانی، 1373: 10). در واقع نه تنها گردشگری بزرگترین صنعت دنیاست بلکه روزبهروز نیز در حال رشد است به گونهای که سازمان جهانی گردشگری پیشبینی میکند که در سال 2025 تعداد گردشگران به حدود 2 میلیارد نفر خواهد رسید(امین بیدختی، نظری، 1388: 52) صنعت گردشگری به عنوان اقتصادی پاک و درآمدزا، نیز نه تنها از این امر مستثنی نیست بلکه اثبات شده است که گردشگری و اقتصاد الکترونیک به لحاظ ویژگیهای ذاتی و طبیعی، همراهان ذاتی یکدیگر هستند. در این عصر، گردشگری پدیدهای فوقالعاده اطلاعاتبر است، به طوریکه خدمات گردشگری(شماره رزرو، بلیط و …) عمدتا به شکل اطلاعات، ارائه میگردند. ارائه اطلاعات مربوط به خدمات گردشگری از طریق شبکههای گسترده ارتباطی نوین، منجر به شکلگیری گردشگری الکترونیک و گردشگری دانشبنیان شده است. ارزش افزوده ناشی از واسطگران بینالمللی گردشگری به اندازهای است که به آنان قدرت میدهد تا کنترل شرایط زمانی و مکانی در سرتاسر زنجیره ارزش کل را به دست بگیرند(هریس، ترجمه خاتون آبادی و خلیل مقدم، 1388: 43). در صنعت گردشگری، سازمانهای مدرن به منظور پیدا کردن روشهای نوین برای رقابت موثر در بازارهای پویای جهانی، به تجارت الکترونیک و ساختارهای مجازی از قبیل سازمانهای مجازی و ساختارهای تیمهای مجازی روی آوردهاند(باجیو و کاپورلو، 2005: 22). بسیاری دیگر نیز راهحلهای کسبوکار به کسبوکار(B2B) گردشگری مبتنی بر دانش را مورد پذیرش قرار دادند(گریتزل و فسنمایر، 2004: 35). در دنیای امروز هیچ صنعتی بدون بهرهبرداری از فنآوریهای مدرن و همسو شدن با تحولات علمی نمیتواند راه پویایی و توسعه را در اقتصاد پر رقایت جهانی بپیماید، صنعت گردشگری نیز از این قاعده مستثنی نمیباشد. در این گزارش سعی شده است با توجه به اهیمت روزافزون گردشگری دانش محوو و فناورانه به بررسی وضعیت شرکتهای دانشبنیان(مسائل و راهکارها) در حوزه گردشگری پرداخته و نسبت به بررسی عوامل موثر در رشد یا عدم رشد این حوزه پرداخته شود.
3. نقاط قوت و ضعف كشور در ايجاد اقتصاد دانش محور
3.1. نقاط قوت
داشتن نيروی انساني جوان و نسبتا تحصيل کرده
تجربه خوب در موفقيتهای علمي و فني
امکان ایجاد بستر نسبتا مناسب ارتباطي و فني
موقعيت مناسب جغرافيایي به عنوان هاب اقتصادی منطقه(طیبی، 1385: 51).
3.2. نقاط ضعف
پایين بودن سهم D&R از توليد ناخالص داخلي، پایين بودن تعداد محققان و کارایي آنها، عدم استفاده ی مطلوب از نتایج تحقيقات در بخش کاربردی اقتصادی
ضعف در نظام انگيزشي به دليل قوانين ناکارآمد و عدم حمایت از حقوق مالکيت افراد و در نتيجه فقدان زمينه مناسب برای اختراع و نوآوری
متنوع بودن مراجع تصميم سازی اقتصادی در کشور و ضعف فرهنگي در تشخيص واقعيتهای اقتصاد جهاني
کم بودن دسترسي به اینترنت و کم بودن تعداد رایانه نسبت به متوسط جهاني
نداشتن تکنولوژیهای بالا و عدم توان در استفاده مناسب از آنها
سطح اندک سرمایهی انساني، استفادهی نامطلوب از افراد، مهارتها و سرمایهی انساني موجود
سطح پایين فناوری در توليد و توانایي اندک در توليد کالاهای با فناوری بالا و در نتيجه عدم قدرت رقابت بينالمللي(طیبی، 1385: 51).
4. گردشگری دانش محور
ساختار و شاکله صنعت گردشگری بر پایه جابه‌جایی فیزیکی است و اگر این جابه‌جایی فیزیکی، حذف یا کمرنگ شود، گردشگری معنا و مفهوم اصلی خود را از دست میدهد. در دنیای مدرن و پیشرفته امروزی، اما گردشگری با مفاهیم جدیدتری آشنا شده است که نه‌تنها پایه و اساس آن بر مبنای جابه‌جایی فیزیکی نیست، بلکه زمان و مکان نیز محدویتی برای گردشگر ایجاد نمی‌کنند.
صنعت گردشگری یکی از مهمترین و پردرآمدترین صنایع جهان است؛ تا جایی که بسیاری از کشورها با سرمایهگذاریهای کلان در این حوزه، سهم این صنعت را در تولید ناخالص داخلی خود افزایش می‌دهند. براساس آمار بانک مرکزی، سهم صنعت گردشگری در ایران در سال 98 معادل ۱۱ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار بوده که این رقم معادل 3 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل میدهد. این درحالی است که سهم صنعت گردشگری در تولید ناخالص داخلی بسیاری از کشورهای همسایه ایران که حتی از نظر آب‌وهوایی یا وجود آثار و ابنیه تاریخی همپای ایران نیستند، بیش از 6 درصد نیز برآورد شده است. پیش از شیوع ویروس کرونا در جهان، سازمان جهانی گردشگری در سال 2019 اعلام کرده بود که تا سال 2020، صنعت گردشگری بیش از 10 هزار شغل جدید و تا سال 2029 تعداد 421 میلیون شغل جدید در جهان ایجاد میکند؛ رقم شگفتی برانگیزی که اگرچه امکان تحقق آن تا پیش از شیوع کرونا، دور از ذهن نبود، اما اکنون و پس از همه‌گیری ویروس کرونا در جهان، به نظر می‌رسد، سازمان جهانی گردشگری باید در محاسبات خود تجدیدنظر کند. این اعداد و ارقام نشان‌دهنده ضرورت توجه به صنعت گردشگری و تسهیل امور در این صنعت است.
بیش از یک دهه است که صنعت گردشگری در ایران با دنیای دیجیتال و اینترنت گره خورده است. پیوند این دو باعث شده تا سفر برای گردشگران نسبت به گذشته آسان‌تر شود. از آنجایی که صنایع مختلفی مانند حمل‌ونقل، مواد غذایی، نساجی، چرم، چوب و بسیاری از صنایع دیگر به صورت مستقیم یا غیرمستقیم با صنعت گردشگری در ارتباط هستند، لذا رونق صنعت گردشگری، رشد و ترقی هرکدام از صنایع وابسته به گردشگری را نیز به دنبال دارد. تا پیش از ورود فناوریهای نوین به حوزه گردشگری، گردشگران برای سفر و اقامت در شهر یا کشور دیگر، باید مراحل رزرو هتل را از طریق تماس تلفنی یا فاکس پیگیری می‌کردند. پس از اقامت در شهر موردنظر نیز، برای بازدید از اماکن دیدنی باید با حضور در محل، بلیت تهیه کرده و از مکان موردنظر بازدید می‌کردند. برای تهیه غذا، تردد در شهر و استفاده از امکانات تفریحی نیز، امکانات دیجیتالی وجود نداشت و گردشگران معمولا قادر به استفاده بهینه از زمان سفر را نداشتند. اما دنیای دیجیتال یا به مفهوم بهتر، ظهور استارتاپ‌ها و شرکتهای دانشبنیان در حوزه گردشگری، مسیر طولانی گردشگری را برای علاقه‌مندان به سفر را کوتاه و همواره کرد.
حالا دیگر یک گردشگر برای سفر به مقصد موردنظر خود، علاوه‌بر امکان اطلاع از وضعیت هتل‌ها و اماکن تفریحی و رزرو آنلاین هتل و خرید بلیت اماکن تفریحی و حرکت به سمت مقصد خود، حتی میتواند بدون سفر به نقطه‌ای، از مقصد موردنظر خود بازدید و به صورت مجازی سفر کند. این تحول بزرگ در دنیای امروزی به کمک نخبگان و دانش‌آموختگان و در بستری به نام زیست‌بوم فناوری ایجاد شده است. در این گزارش سعی شده است به ظرفیت شرکتهای دانشبنیان و فناور در حوزه گردشگری بپردازیم و پس از بررسی توانمندی‌های زیست‌بوم فناوری در این حوزه، چالش‌هایی که پیش از شیوع کرونا و پس از آن، در روند فعالیت شرکتهای فناور گردشگری خلل ایجاد کرده است را بررسی کنیم.
5. چالشها و فرصتهاي کليدي صنعت گردشگري دانش بنیان
اقتصاد دانشبنیان حوزه گردشگری، اقتصاد نوینى است که در آن تولید، توزیع و استفاده از دانش، منبع اصلی رشد و ایجاد ثروت است. موتور محرك چنین اقتصادهایی شرکتهاى دانشبنیان هستند که به منظور همافزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانشمحور، تحقق اهداف علمی و اقتصادي و همچنین تجاريسازي نتایج تحقیق و توسعه در حوزه فناوريهاي برتر نقش دارند. به دلیل ریسکهاي ذاتی و ویژگیهاي خاص، یکی از چالشهاي موفقیت شرکتهای گردشگری دانش محور، تداوم رشد و پایداري آنها است. با وجود اثربخشی قابل ملاحظه این شرکتها، آمارها نشان میدهد که بیشتر آنها در طول زمان یا از بین رفته یا کوچک باقی میمانند و تنها تعداد اندکی از آنها به شرکتهایی بزرگتر تبدیل میشوند. همچنین ورود موفق به بازار و رقابت، با عدم اطمینان بالایی همراه بوده و محدودیتهاي مختلفی در این زمینه وجود دارد. از اینرو تعداد زیادي از این شرکتها و به خصوص شرکتهاي جدیدتر پس از ورود به بازار، در اندك زمانی آن را ترك میکنند. در همین راستا مهمترین چالشها و فرصتهای که پیشروی شرکتهای دانش بنیان گردشگری میباشد را میتوان در عوامل ذیل جستجو کرد:
– امکان استفاده از ظرفيتهاي فناوري اطلاعات بـه منظور ارائـه اطلاعات بـه هنگـام، شـناخت ظرفيـتها و تصميمگيري مناسب براي گردشگران
– عدم وجود زیرساختهاي تخصصی گردشگري از جمله پایگاه اطلاعاتی مرجع، مدیریت علائم توریستی و اسـتفاده از ظرفيت رسانهها
– امکان استفاده از فناوريهاي نوین (مانند پرینتر سه بعدي) به منظور توسعه اماکن گردشـگري در بخشهاي ساحلی، بين راهی، شهري، روستایی
– کمبود زیرساختهاي فناورانه مناسب براي شناساندن شرایط محيطی و هنجارهاي فرهنگی، پرداختهاي مالی و بازدیدهاي مجازي
– استفاده از انواع آموزشهاي عمومی و تخصصی براي افراد فعال در حوزه گردشگري به منظور تسهيل تجربه گردشگري براي مسافران
5.1. چالشهای اساسی در صنعت گردشگري دانش بنیان
از مهمترین موانع و مشکلات شرکتهای دانشبنیان که در مصاحباتی با مدیران آنها مورد تاکید قرار گرفته است، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
– عدم حمایت دستگاه های متولی امر گردشگری از شرکتهای دانش بنیان حوزه گردشگری
از دلایل ناکامی و عدم رشد شرکتهای حوزه دانش بنیان گردشگری عدم حمایتهای لازم از سوی دستگاههای متولی به ویژه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بوده که زمینه و شرایط لازم و اولیه را با هدف تسهیل ایجاد و توسعه شرکتهای دانش محور را مهیا نکردهاند.
– مشکلات در روند ثبت شرکت و وجود بوروکراسی اداری
یکی از مشکلاتی که بسیاری از مدیران شرکتهای دانش بنیان به آن اشاره میکنند، مراحل طولانی در ثبت شرکت ها به عنوان شرکت دانش بنیان و اخذ مجوزهای فعالیت است. انتظار میرود روند کارها برای شرکتهای دانش بنیان تسریع شود و اخذ مجوزهای ثبت شرکت، مالیات، بیمه و غیره به صورت سیستمی صورت گرفته و کارها از طریق اینترنت انجام گیرد. لذا بایستی بوروکراسی اداری که یکی از مشکلات اصلی بوده از طریق سیستمی کردن روند این امورات تصحیح شود.
– کمبود منابع مالی با سود متناسب حتی در صندوق نوآوری و شکوفایی
از آنجایی که معمولا شرکتهای دانشبنیان بخشی از سرمایه مورد نیاز خود را برای تحقیق و توسعه از طریق وامهای بانکی تامین میکنند، بهره بانکی بالا میتواند عامل کندی و کم‌بازدهی رشد شرکتهای دانشبنیان بشود. همچنین بسیاری از شرکتهای دانش بنیان میزان وامهای ارایه شده از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی را با توجه به هزینه های تولید بسیار اندک می دانند.
– بی اعتمادی به محصولات دانش بنیان داخلی
مشکل دیگر شرکتهای دانش بنیان که البته برای سایر تولیدکنندگان نیز بعضا وجود دارد، عدم حمایت از محصولات داخلی و استفاده از محصول خارجی به ویژه در دستگاه های دولتی است. واردات و قاچاق بی رویه برخی محصولات موجب آسیب به تولیدکننده های داخلی شده و بازار داخلی را در اختیار کالاهای خارجی مشابه تولید داخل قرار داده است. لذا یک بیاعتمادی در بین مردم و مسئولین کشور نسبت به تولیدات داخلی از جمله نسبت به محصولات شرکتهای دانش بنیان وجود دارد.
– استفاده دستگاه های دولتی از محصولات خارجی
یکی از مشکلات شرکتهای دانش بنیان ترجیح محصولات خارجی بر مشابه داخلی آن می باشد. در صورتی که در بسیاری از موارد کیفیت محصول داخلی با مشابه خارجی آن تفاوتی ندارد و هزینه استفاده از آن نسبت به محصول وارداتی کمتر است. علاوه بر آن به خاطر منافعی که برای برخی افراد و واسطهها از طریق واردات ایجاد می شود از جمله سفرهای خارجی، استفاده از محصول خارجی ترجیح داده میشود. مواردی چون عدم اعتماد مسوولان و مدیران ارشد به تولیدات داخلی به خاطر کم بودن کیفیت یا بدقولی شرکتها در گذشته، وجود رانت‌های داخلی برای فروش محصولات خارجی و پیشنهادهای وسوسه‌انگیز خارجی برای بازاریابی این محصولات نیز در ترجیح دادن استفاده از محصول خارجی تاثیر زیادی دارد.
– تاخیر در تامین مالی قراردادهای بسته شده با دولت
یکی از مشکلات مهم شرکتهای دانش بنیان موضوع سرمایه در گردش شرکتها میباشد. برای تولید محصول دانش بنیان، تحقیق و بررسی، مواد اولیه، تجهیزات و نیروی انسانی لازم است که نیاز به سرمایه زیادی دارد. لذا نبود سرمایه در گردش مسئلهای است که خیلی از شرکتها با آن مواجه هستند. به طوری که وقتی محصول را به یک دستگاه دولتی میفروشند مدت زیادی زمان میبرد تا پول آن را بدهند و این مسئله باعث میشود این شرکتها آسیب ببینند.
– ناتوانی در بازاریابی و تجارت محصولات توسط شرکت های دانش بنیان
علی رغم اینکه فعالان در حوزهی شرکتهای دانش بنیان از جمله دانش آموختگان و نخبگان کشور هستند، اما بسیاری از آنها با مسائل بازاریابی محصول از جمله مراحل معرفی محصول، تبلیغات، مذاکرات جهت ثبت سفارش، ارتباط با بازارهای بینالمللی جهت صادرات و غیره آشنا نبوده و به همین دلیل در مرحله فروش محصول با مشکل مواجه می شوند. مشکل بازاریابی برای محصول در شرکت های دانش بنیان نوپا بیشتر از شرکتهای با سابقه وجود دارد که به همین دلیل شرکتهای نوپا بیشتر به حمایت از سوی دولت در این زمینه نیاز دارند.
– بیثباتی از مهمترین موانع فعالیت تولیدکنندگان است
یکی دیگر از مهمترین موانع فعالیت تولیدکنندگان بویژه در بخش دانش بنیان بیثباتی سیاسی و اقتصادی میباشد و در حالی که فرآیند تولید دارای یک زنجیره بوده و اگر یکی از حلقههای آن بدلیل مسائلی مانند واردات ماده اولیه یا افزایش قیمتها یا تغییر سیاستها، گرفته شود همه سرمایه گذاریها از بین خواهد رفت.
– تقویت انجمنهای مردمی برای پشتیبانی از شرکتهای دانش بنیان
همچنین یکی از مواردی که میتواند پشتیبانی خوبی از شرکتهای دانش بنیان داشته باشد، تقویت انجمنهای مردمی و غیر دولتی است بعنوان مثال اتاق های بازرگانی میتوانند با راهاندازی کمیسیونهای تخصصی دانش بنیان در این زمینه حرکت کنند. انجمنهای مردمی حمایت از شرکتهای دانش بنیان باید به شکل مطالبه گر فعالیت کنند تا مسائل و موانع موجود به شکل منطقی حل شود.
از دیگر چالشهای که پیشروی شرکتهای گردشگری دانش بنیان وجود دارد میتوان به موارد ذیل اشاره داشت:
– نبود بستر هماهنگ مدیریت و برنامه ریزی حوزه گردشگری
– به روز نبودن زیرساخت های فناوری اطلاعات
– کمبود سیستم آمارگیری کلی و تحلیل اطلاعات
– عدم شناخت ظرفیت ها و مناطق گردشگری
– کمبود علائم توریستی مناسب
– نبود پایگاه اطلاعاتی مرجع گردشگری
– عدم حضور در رسانه های پربیننده
– عدم توسعه زیرساخت های توریسم ساحلی و دریایی
– نبود سیستم پرداخت متصل به بانک های خارجی
– کمبود سیستم پرداخت خدمات محلی
– کمبود زیر ساخت بازدید مجازی
– عدم حضور در شبکههای ماهوارهای بدلیل تحریمهای سیاسی
– فقدان تحقیقات کاربردی و تخصیص اعتبارات کافی در حوزههای پژوهش و گردشگری دانشبنیان
– محدودیت اعتبارات و بودجه در خصوص تولید دانش و فناوری گردشگری
5.2. فرصتهای تقویت حوزه دانش بنیان صنعت گردشگري
علیرغم چالشها و مسائلی که پیشروی شرکتهای دانشبنیان گردشگری وجود دارد، فرصتهای بینظیری نیز در این حوزه وجود داشته که با بهرهگیری مناسب میتوان از ظرفیتهای این حوزه نهایت استفاده را نمود:
– استفاده از کلان دادهها و نظرات مردمی برای تشخیص و بهبود یکپارچه
– استفاده از فناوری های اطلاعاتی به هنگام
– سیستم های به هنگام و هوشمند آمارگیری
– سیستم های هوشمند رصد و جمع آوری اطلاعات کلان
– نقشه های هوشمند
– سیستم اطلاع رسانی مکانی
– زیرساخت جامع فعالین حوزه گردشگری
– طراحی هوشمند کمپین های اجتماعی
– بانک اطلاعاتی اماکن و ارائه دهندگان خدمات گردشگری
– ستفاده از تکنولوژی های واقعیت مجازی و واقعیت افزوده
– ایجاد سیستم های واسط پرداخت
– سیستم یکپارچه معرفی راهنمایان سفر و گروه های گردشگری محلی
– انجمن های مجازی گردشگری
– رسانه های هوشمند اطلاع رسانی و آموزش
– بکارگیری فناورهای جدید مثل نانو در حفظ و مرمت و احیای بناهای تاریخی
– زمینههای جذب سرماهیگذاری داخلی و خارجی در زیرساختهای علم و فناوری و گردشگری
– توجه به تحقیق و توسعه و تولیدات دانشبنیان در محصولات گردشگری
6. جمع‌بندی
از آنجا که دانش و اطلاعات نقش اساسي در رشد و ایجاد ارزش افزوده در جوامع توسعه یافته و پسا صنعتي دارد و روند پيشرفت جوامع صنعتي در طول تاریخ نشان ميدهد عواملي چون اطلاعات، فناوری و دانش، جوامع در حال توسعه را به دوره توسعه یافتگي و پسا صنعتي رهنمون ميسازد، بنابراین توجه به ارتقاع سطح دانش داخلي در جهت توسعه اقتصادی مبتني بر دانش الزامي ميباشد. برای رسيدن به اقتصاد دانش محور، جامعهی دانش ملي و راهبرد فناوری اطلاعات و ارتباطات باید شامل یک تجزیه و تحليل کامل از وضعيت فعلي جامعهی دانش در مرحلهای که هست و تصویری از وضعيت که باید باشد در طي سالهای آینده (مرحله ای که باید برسد) باشد. شکاف بين آنها محرکي باشد که در طي یک دوره زمان جدید باید کاهش یابد.
با در نظر گرفتن این، راهبرد ملي باید با هدف رسيدن به پیشرفت گردشگری به طرف جامعهی دانش محور باید تمام متغيرهایي که تاثيرگذار و موثر در توسعه کشور است پوشش داده شوند، علاوه بر این باید منافع واقعي کشور به خصوص گلوگاههایي را که باید بر آن غلبه کرد، مشخص گردد. برای رسيدن به اقتصاد دانش محور حوزه گردشگری باید بر روی نقاط قوت خود از جمله داشتن نيروی انساني جوان و نسبتا تحصيل کرده که در عصر حاضر با این نيروی عظيم مواجه هستيم، تجربه خوب در موفقيتهای علمي و فني، امکان ایجاد بستر نسبتا مناسب ارتباطي و فني که مسئولين روز به روز برای بهبود آن در تلاشند، موقعيت مناسب جغرافيایي به عنوان هاب اقتصادی منطقه تاکيد کرد و نقاط ضعف خود از جمله پایين بودن سهم D&R از توليد ناخالص داخلي، پایين بودن تعداد محققان و کارایي آنها، عدم استفاده ی مطلوب از نتایج تحقيقات در بخش کاربردی اقتصادی، ضعف در نظام انگيزشي به دليل قوانين ناکارآمد و عدم حمایت از حقوق مالکيت افراد و در نتيجه فقدان زمينه مناسب برای اختراع و نوآوری، متنوع بودن مراجع تصميمسازی اقتصادی در کشور و ضعف فرهنگي در تشخيص واقعيتهای اقتصاد جهاني، کم بودن دسترسي به اینترنت و کم بودن تعداد رایانه نسبت به متوسط جهاني، نداشتن تکنولوژیهای بالا و عدم توان در استفاده مناسب از آنها، سطح اندک سرمایهی انساني، استفادهی نامطلوب از افراد، مهارتها و سرمایهی انساني موجود، سطح پایين فناوری در توليد و توانایي اندک در توليد کالاهای با فناوری بالا و در نتيجه عدم قدرت رقابت بينالمللي را برطرف کنيم و هر یک از آنها را به نقاط قوت تبدیل کنيم.
در سالهای اخیر با توسعه اکوسیستم کارآفرینی شرکتهای نوپا در ایران و افزایش تعداد شرکتهای نوپا گردشگری در کشور، زمینه ایجاد اشتغال و به ظهور رسیدن ایده های نوآورانه جوانان و فارغ التحصیلان دانشگاهی فراهم گردیده است. هم اکنون که این پارادایم جدید خلق ثروت در حال رشد می باشد و از نوپایی خارج شده است نیازمند متنوع سازی و تمرکز بیشتر بر حوزه های جدید می باشد. اغلب ایده ها و فعالیتهای اکوسیستم موجود بر روی فعالیتهای خدماتی مانند فروش، حمل ونقل و غذا به صورت آنلاین متمرکز شدهاند و با توجه به موفقیت چند شرکت در این حوزهها، اغلب افراد جدیدی که میخواهند به این زیست بوم وارد شوند همین حوزهها را انتخاب میکنند. این موضـوع مطمئناً نرخ شکست را در این حوزهها بالا برده و از سوی دیگر میتواند منجر به سرخوردگی کارآفرینـان از یـک سـو و همچنین کـاهش اثرات اقتصادی و ایجاد اشتغال در اکوسیستم شود.
هدایت کارآفرینان و به ویژه سرمایهگذاران جدیدی که به اکوسیستم گردشگری وارد میشوند به سمت حوزههای کمتر مورد توجه و با پتانسیل بالا و اثـرات اجتماعی و اقتصادی و ملی بالا در شرایط کنونی هم به بقای اکوسیستم کمک خواهد کرد و هم اثرات آن را افزایش خواهد داد. با توجه به چالشهای روزافزون کشور در عرصه گردشگری، ورود کارآفرینان و اکوسیستم استارت آپی به این حوزهها احتمالا به علت نبود رقیبهای سنتی میتواند اثرات بیشتری بر اقتصـاد و اشـتغال داشـته باشند و علاوه بر این به حل مسائل و مشکلات اجتماعی و ملی نیز کمک نمایند.
در انتها راهکارهايي جهت بهبود بستر اقتصاد دانش محور در ايران ارائه ميگردد:
ارتقای سطح علمي جامعه گردشگری از طریق توليد و توسعه آموزشهای نظری و کاربردی، دستيابي به اقتصاد متنوع و متکي بر منابع دانش و آگاهي، سرمایه انساني و فنآوری نوین.
توجه بيشتر به بازدهي محققان و هزینه صرف شده در زمينه D&R یک بانک تحقيقات کاملا به روز در سطح ملي ایجاد شود که کليه تحقيقات انجام شده بخش گردشگری در کشور را در خود داشته باشد. این کار باعث ميشود که از تحقيقات موازی جلوگيری شده و بهرهوری در تحقيقات افزایش پيدا کند.
توانمندسازی بخش خصوصي و فعال گردشگری در فعاليتهای پژوهشي و فنآوری و گسترش اطلاعات و ارتباطات از طریق رقابتپذیری و بازارگرا شدن تحقيقات و بهبود کارایي و نظاممند شدن آنها.
گسترش تحقيقات بينرشتهای برای اختراعات و شاغلان حوزه گردشگری با مهارتهای چند گانه.
توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه ملي حوزه گردشگری به عنوان زیرساخت اقتصاد الکترونيکي.
نهادینه شدن نظام نوآوری و اختراع در فعاليتهای مختلف اقتصادی در تمام سطوح تحصيلي حوزه گردشگری با توجه به پيشرفت فناوری.
ارتقاء فنآوری در اقتصاد گردشگری از طریق تعامل با اقتصاد جهاني در قالب سرمایهگذاری های مستقيم خارجي و سرمایهگذاریهای مشترک خارجی.
