اولین جلسه «طرحی برای مکران» با حضور کارشناسان اندیشکده ها، اساتید دانشگاه و پژوهشگران مرکز مطالعات راهبردی ژرفا و موسسه علم و سیاست اشراق برگزار شد. در این نشست، بر ظرفیت‌های بکر مکران، اهمیت راهبردی آن در توسعه شرقی کشور و لزوم هم‌افزایی میان نهادهای دولتی و خصوصی در احیای این منطقه تاکید شد.
به گزارش روابط عمومی مرکز مطالعات راهبردی ژرفا، نخستین جلسه از سلسله نشست‌های «طرحی برای مکران» با دبیری مهدی فاطمی، مدیر مرکز مطالعات راهبردی ژرفا و ارائه پژوهشگران برجسته حوزه مکران حمیدرضا فرتوک زاده، امیر امیری فر و امیرمهدی تسخیری برگزار شد. در این نشست تخصصی، ابعاد رهیافت بحری و دریاپایه به پیشرفت سواحل مکران به عنوان مهم‌ترین دروازه ایران به آب‌های آزاد جهانی مورد بحث قرار گرفت. به گفته فاطمی، مکران به دلیل موقعیت ژئواستراتژیک و تاریخی، قابلیت ایفای نقش در سه سطح محلی، ملی و جهانی در پیشرفت درونزا، برونگرا و همه‌جانبه کشور را دارد.
مهدی فاطمی همچنین تصریح کرد که در این جلسات، از ظرفیت‌های پژوهشی موسسه علم و سیاست اشراق و مراکز مطالعاتی دریایی استفاده خواهد شد. او افزود: «مکران منطقه‌ای با مزیت‌های نسبی بومی فراوان است و باید با رویکرد مدیریتی مناسب، نقش مردم در پیشرفت محلی، نقش دولت در اعمال اراده ملی و نقش قدرتهای منطقه ای و جهانی در پیشرفت بین المللی آن بصورتی متعامل و متعادل دیده شود.» وی همچنین از برنامه‌های آینده مرکز ژرفا برای طرح کلان مسئله های مکران در این نشستها با هدف رسیدن به مفاهمه نخبگانی در توسعه سواحل جنوبی کشور خبر داد و خواستار همکاری کارشناسان نهادهای حاکمیتی در این زمینه شد.
تعامل اقیانوس با اقیانوس، پیشنهاد خودبسنده بودن مکران
امیرمهدی تسخیری، کارشناس مسائل مکران، در ادامه نشست با اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری در دهه ۸۰ مبنی بر لزوم توجه ویژه به سواحل مکران، این منطقه را دارای نقش پیشروی اقتصادی در ابعاد صنعتی و بازرگانی دانست. وی گفت: «مکران از نظر موقعیت جغرافیایی، نقطه اتصال مهمی بین آسیا، اقیانوس هند و آفریقا محسوب می‌شود که در سیاست‌های کلان کشور باید جایگاه خاصی داشته باشد.» او همچنین به پیشینه تاریخی مکران در دوران پهلوی اشاره کرد که این منطقه به عنوان نقطه‌ای راهبردی برای پوشش اطلاعاتی ایران بر اقیانوس هند در نظر گرفته شده بود.
تسخیری در ادامه به سه راهبرد جهانی توسعه شهرهای اقیانوسی اشاره کرد و گفت: «اول، بندرهای راهبردی می‌توانند پس‌کرانه‌هایی در ابعاد فلات ایران داشته باشند. دوم، به دلیل دسترسی به آب‌های آزاد، این شهرها از تحولات جغرافیای ملی مستقل شده و وارد فرآیند توسعه بین‌المللی می‌شوند. سوم، می‌توان از الگوی این شهرها برای توسعه شهرهای خشکی استفاده کرد.» به گفته وی، مکران نیز باید با اتکا به راهبرد دوم و طرح‌های دریا محور، خودبسنده عمل کند.
وی افزود: «برای توسعه مکران نیاز به زیرساخت‌های دریا محور داریم. زنجیره ارزش غذا، انرژی و حمل‌ونقل دریایی باید از دل دریا فعال شود نه از خشکی. به عنوان مثال، صادرات مواد غذایی دریایی ایران در سال ۱۴۰۲ بیش از ۶۴۰ میلیون دلار بوده است که سهم قابل توجهی از آن از طریق بنادر جنوبی و به‌ویژه چابهار صورت گرفته است.» تسخیری تأکید کرد که این روند باید تقویت و در قالب طرح‌های جامع اقتصادی در مکران ساماندهی شود.
سه معمای مکران، از شناخت بازیگران اصلی تا تفاوت‌های فرهنگی
در بخش دیگری از نشست، حمیدرضا فرتوک زاده، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی مالک اشتر گفت: «برای توسعه مکران باید به سه معمای کلیدی توجه کرد: نوع سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاران بین‌المللی و هماهنگی فرهنگی میان ساکنین و مهاجران.» او تاکید کرد: «در حال حاضر سرمایه‌گذاری در زمین‌های مکران هم صرفه اقتصادی ندارد مگر با طرح‌هایی مبتنی بر ارزش افزوده بالا. باید با تعادل در امر عمومی و امر خصوصی سرمایه‌گذارانی را جذب کنیم که حاضرند با سرمایه‌گذاری حداقل ۱۰۰ میلیون دلاری، توسعه‌ای راهبردی ایجاد کنند و به این افراد مثلا یک هکتار زمین بدهیم.»
وی با اشاره به اهمیت دیپلماسی اقتصادی در توسعه سواحل مکران گفت: «هند و چین علی‌رغم تمایل به همکاری با ایران، تحت تأثیر تحریم‌ها از همکاری در چابهار امتناع می‌کنند. به عنوان نمونه، سرمایه‌گذاری هند در فاز اول بندر چابهار که در سال ۱۳۹۵ با توافق اولیه آغاز شد، هنوز به طور کامل اجرا نشده است.» فرتوک زاده تأکید کرد که طرح‌های توجیهی اقتصادی باید به‌گونه‌ای تدوین شوند که برای بازیگران بزرگ منطقه‌ای جذاب باشند.
در بخش دیگری از جلسه، وی به مسئله فرهنگ محلی نیز پرداخت و گفت: «در گذشته خان‌های منطقه نقش هماهنگ‌کننده فرهنگی داشتند، اما امروز این وظیفه بر عهده نهادهای دولتی است که هنوز عملکرد موفقی در این زمینه نداشته‌اند. به‌عنوان نمونه، در استان سیستان و بلوچستان همچنان بیش از ۲۰ درصد از پروژه‌های عمرانی به دلیل عدم رضایت اجتماعی یا اختلافات فرهنگی با تأخیر مواجه شده‌اند.»
دور بودن از مرکز، علت کم توجهی به مکران
امیر امیری فر، نویسنده کتاب «مک‌ایران»، در ادامه نشست اظهار کرد: «توسعه مکران تنها به منابع و جغرافیا محدود نمی‌شود، بلکه به جریان‌های مدیریتی و زیرساختی در فلات ایران نیز وابسته است. به عبارت دیگر، عملکرد هماهنگ مرکز و پیرامون است که مکران را به نقطه‌ای راهبردی تبدیل می‌کند.» او همچنین به اهمیت شناخت تاریخی و جغرافیایی مکران اشاره کرد و گفت: «دور بودن مکران از فلات مرکزی باعث شده تا این منطقه از دوران صفویه تاکنون کمتر توسعه یابد.»
امیری فر افزود: «براساس گزارش مرکز آمار ایران، در سال ۱۴۰۱، استان‌های جنوب شرقی کشور از جمله سیستان و بلوچستان کمترین دسترسی به شبکه حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای داشته‌اند. همین امر عامل مهمی در توقف یا کندی طرح‌های توسعه در این مناطق شده است.» وی تصریح کرد که طرح‌های آمایشی باید این نابرابری‌ها را برطرف کنند تا توسعه متوازن محقق شود.
در پایان نشست، کارشناسان تأکید کردند که مکران به دلیل دو مزیت مهم استراتژیک، یعنی دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد و نبود محدودیت جغرافیایی، می‌تواند به قطب تجاری جنوب ایران تبدیل شود. آن‌ها پیشنهاد کردند که طرح توسعه شرق کشور بر محوریت مکران تنظیم شود. به گفته آن‌ها، نخستین سند توسعه شرق در دولت مهندس موسوی تدوین شده اما در دولت‌های بعدی مورد بی‌توجهی قرار گرفته است. گرچه مهرماه سال 1398 سند جدید نگارش شد اما اکنون با توجه به تحولات منطقه‌ای، فرصت مناسبی برای احیا و تجمیع این اسناد و آسیب‌شناسی آن‌ها وجود دارد.
انتهای پیام
