به گزارش روابط عمومی مرکز مطالعات راهبردی ژرفا، سلامت جسمی و روانی دانش‌آموزان به عنوان یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های توسعه پایدار هر جامعه دارای اهمیت ویژه‌ای است. دانش‌آموزان سالم نه تنها از نظر جسمی و روانی قوی‌تر هستند، بلکه در مسیر پیشرفت تحصیلی و اجتماعی نیز بهتر عمل می‌کنند. بررسی‌ها نشان داده است که تغییر سبک زندگی در جهت بهبود سلامت، می‌تواند تأثیرات عمیقی بر سلامت فردی و اجتماعی داشته باشد. رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۹۱ در دیدار با دانشجویان و دانش‌آموزان، اهمیت تغییر سبک زندگی و تلاش‌های جهادی برای ارتقای وضعیت سلامت جامعه را مورد تأکید قرار داده‌اند.
امکان جلوگیری از ۷۶ درصد مرگ و میر با اصلاح سبک زندگی
طبق آمارهای موجود حدود ۷۰ درصد جمعیت ایران دچار اضافه وزن یا چاقی هستند که شامل ۴۷ درصد اضافه وزن و ۲۳ درصد چاقی می‌شود. همچنین ۴.۵ درصد از جمعیت ایران با چاقی مفرط یا مرضی روبه‌رو هستند. این اعداد نشان‌دهنده افزایش چشمگیر تعداد افراد چاق از سال ۱۳۵۹ تاکنون است که تعداد افراد چاق ۵.۵ برابر و تعداد افراد دارای اضافه وزن ۳.۵ برابر شده است.
۷۶ درصد از مرگ ها در ایران ناشی از بیماری های غیر واگیر مرتبط با سبک زندگی است. سالانه حدود ۴۴۰ هزار مرگ در کشور رخ می دهد که ۱۷۷ هزار مورد آنها زودرس (زیر ۷۰ سال) و از این میزان ۸۸ هزار مرگ خیلی زودرس (زیر ۵۰ سال ) است. در طی همه‌گیری کووید-۱۹ افرادی که دچار چاقی بودند، نسبت به سایرین خطر بالاتری برای ابتلا به نوع شدید بیماری و مرگ داشتند.
سکته های قلبی، سکته مغزی، سرطان‌ها، دیابت، انسداد ریوی مزمن، نارسایی مزمن کلیوی، نارسایی مزمن کبدی از مهمترین علل مرگ‌های زودرس در ایران هستند که چاقی با تمام این بیماری ها رابطه بسیار نزدیکی دارد. همچنین یک سوم سرطان ها با چاقی در ارتباط هستند. تعداد کودکان چاق در دنیا به‌صورت فزاینده‌ای روبه‌افزایش است شیوع چاقی کودکان در دهه‌های گذشته چندین برابر شده‌است. عوارض چاقی در کودکان به‌مراتب مهم‌تر از عوارض در بزرگسالی است، به‌گونه‌ای که فشار خون بالا، دیابت بلوغ زودرس، مشکلات استخوانی و قلبی عروقی مشمول افرادی می‌شود که از دوران نوجوانی درگیر چاقی مزمن بوده‌اند.
رسانه، خواب و تغذیه نامناسب، عواملی خطرناک در سبک زندگی نوجوانان
در میان کودکان و نوجوانان وضعیت نگران‌کننده‌تر است، زیرا که میزان شیوع چاقی و اضافه وزن در کودکان و نوجوانان ۷ تا ۱۸ ساله افزایش چشمگیری داشته است. دلیل اصلی این روند تغذیه نامناسب و کم‌تحرکی است. تقریبا ۹۰ درصد ایرانیان فعالیت بدنی کافی ندارند و این شامل کودکان و نوجوانان نیز می‌شود که دچار فعالیت‌های فیزیکی ناکافی هستند.
از طرف دیگر، استفاده ی بیشتر از حد از رسانه ها (تماشای تلویزیون، کار با رایانه و تلفن همراه)کودک و نوجوان را از نظر تعاملات اجتماعی دچار عقب ماندگی می کند. هر گونه محتوایی که دارای تصاویر یا محتوای جنسی باشد می تواند امنیت کودک و نوجوان را به خطر بیاندازد و بلوغ زودرس ایجاد کند. تصاویر تکراری و با حرکت تند تکامل مغز کودکان را مختل می کند. محتواهای حاوی خشونت حتی در قالب بازی می تواند احتمال رفتارهای پرخاشگرانه را در کودک و نوجوان افزایش دهد. نور گوشی تلفن همراه و اشعه مخرب آن در ساعات خواب نظم زیستی مغز را تحت تأثیر قرار می دهد و می تواند اختلالات خواب و اشتها ایجاد کند.
آموزش و سبک زندگی سالم در اسناد بالادستی
بهره‌گیری از اسناد بالادستی در حوزه اقدامات لازم برای ارتقا کیفیت سبک زندگی افراد از دوران نوجوانی، به تدوین آیین‌نامه‌ها و ضمانت اجرایی آنها در سطح مدارس کمک شایانی می‌کند، که مهمترین آنها به شرح زیر است:
• بند ۱۲ از اصل سوم قانون اساسی به پی‌ریزی اقتصادی صحیح و عادلانه بر طبق ضوابط اسلامی جهت ایجاد رفاه و رفع فقر و برطرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینه‌های تغذیه و مسکن و کار و بهداشت و تعمیم بیمه اشاره شده است.
• بند ۶ سیاست‌های کلی جمعیت: ارتقاء امید به زندگی، تأمین سلامت و تغذیه سالم جمعیت و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، بویژه اعتیاد، سوانح، آلودگی‌های زیست محیطی و بیماری‌ها.
• بند ۷ سیاست‌های کلی جمعیت: ترویج و نهادینه‌سازی سبک زندگی اسلامی- ایرانی و مقابله با ابعاد نامطلوب سبک زندگی غربی
• بندهای ۱ تا ۴ از سیاست‌های پیشگیری و کاهش خطرات: آگاهی و آماده‌سازی مسئولان و مردم برای رویارویی با عوارض ناشی از سوانح و حوادث غیرمترقبه، تقویت مطالعات علمی و پژوهشی کاستن از خطرات آن
• بند ۱ سياست هاي كلي سلامت: ارائه خدمات آموزشي، پژوهشي، بهداشتي، درماني و توانبخشي سلامت مبتني بر اصول و ارزش‌هاي انساني- اسلامي و نهادينه سازي آن در جامعه.
• بند ۲-۱- سیاست های کلی سلامت: آگاه‌سازي مردم از حقوق و مسؤوليت‌هاي اجتماعي خود و استفاده از ظرفيت محيط‌هاي ارائه مراقبت‌هاي سلامت براي رشد معنويت و اخلاق اسلامي در جامعه.
• بند ۳ سیاست های کلی سلامت: ارتقاء سلامت رواني جامعه با ترويج سبك زندگي اسلامي – ايراني، تحكيم بنيان خانواده، رفع موانع تنش آفرين در زندگي فردي و اجتماعي، ترويج آموزش‌هاي اخلاقي و معنوي و ارتقاء شاخص‌هاي سلامت رواني.
• بند ۱-۸ سیاست های کلی سلامت: ترويج تصميم‌گيري و اقدام مبتني بر يافته‌هاي متقن و علمي در مراقبت‌هاي سلامت، آموزش و خدمات با تدوين استانداردها و راهنماها، ارزيابي فناوري‌هاي سلامت، استقرار نظام سطح‌بندي با اولويت خدمات ارتقاء سلامت و پيشگيري و ادغام آنها در نظام آموزش علوم پزشكي.
فرهنگ‌سازی کاهش وزن در مدارس
برای مقابله با معضل چاقی و ارتقای سلامت دانش‌آموزان، برنامه‌های جامع و هماهنگی میان نهادهای آموزشی و بهداشتی ضروری است. از جمله این اقدامات می‌توان به برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای والدین و دانش‌آموزان اشاره کرد. این کارگاه‌ها باید به موضوعاتی چون تغذیه سالم، اهمیت فعالیت بدنی، خواب کافی و مدیریت استرس بپردازند. به عنوان مثال بیشترین ترشح هورمون رشد در کودکان و نوجوانان در ساعات اولیه شب بین ۹ تا ۱۱ شب اتفاق می‌افتد و خواب کافی نقش مهمی در تنظیم متابولیسم و کنترل اشتها دارد.
نکته مهم دیگر، پرهیز از پرخوری و مصرف بیش از حد کالری است. هر فرد بزرگسال به طور متوسط به ۱۵۰۰ کیلوکالری در روز نیاز دارد، اما ایرانی‌ها به طور متوسط سه هزار کالری مصرف می‌کنند که این میزان بیش از دو برابر نیاز روزانه است. آموزش خانواده‌ها در مورد اهمیت تنظیم برنامه غذایی و کاهش مصرف مواد غذایی پرکالری می‌تواند به تغییرات مثبت در عادات غذایی منجر شود.
علاوه‌بر آن میزان فعالیت بدنی بر ارتقا سلامتی و کاهش وزن تاثیر مستقیمی دارد. سازمان بهداشت جهانی حداقل فعالیت بدنی برای حفظ سلامتی و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر را چنین اعلام نموده است: «۳۰۰ دقیقه فعالیت بدنی با شدت متوسط در روز و برای حداقل ۵ روز در هفته( حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته)، یا ۲۵ دقیقه فعالیت بدنی شدید در روز و برای حداقل ۳ بار در هفته( حداقل ۷۵ دقیقه در هفته) و یا ترکیبی از فعالیت بدنی متوسط و شدید با نسبت های متفاوت.»
تحقیقات نشان داده است که تغییرات در سبک زندگی از جمله بهبود تغذیه و افزایش فعالیت بدنی می‌تواند به کاهش وزن و بهبود سلامت عمومی منجر شود. به طور مثال مداخلات مبتنی بر تغییر سبک زندگی که به مدت حداقل یک سال اجرا شده‌اند، به کاهش وزن ۵ تا ۱۰ درصدی افراد منجر شده است. این نتایج نشان می‌دهد که برنامه‌های مداوم و پیوسته می‌توانند تغییرات مثبت و پایداری در وضعیت سلامت دانش‌آموزان ایجاد کنند. علاوه بر آن مداخلات آموزشی در بستر خدمات اولیه سلامت و فعالیت‌های ورزشی مدارس نقش مهمی در افزایش آگاهی و کاهش چاقی در طول عمر افراد دارند.
با توجه به مطالب فوق، اندیشکده سلامت مرکز مطالعات راهبردی ژرفا در راستای پیشگیری از مرگ ناشی از بیماری‌های غیرواگیر در جامعه بزرگسالان به ارائه راهکارهایی برای ارتقا سلامت سبک زندگی نوجوانان برای جلوگیری از چاقی پرداخته است، فرهنگ‌سازی اقداماتی ازجمله اصلاح تغذیه، خواب کافی، بهداشت دهان و دندان و تحرک بدنی متناسب در میان دانش آموزان تا در زمان بزرگسالی دچار بیماری‌های زمینه‌ای ناشی از چاقی نشوند که دستاوردهای موفق آن به میزان اجرای اسناد بالادستی کشورمان مرتبط با توسعه خدمات بهداشتی بستگی دارد.
انتهای پیام
