به گزارش روابط عمومی مرکز مطالعات راهبردی ژرفا، نهمین نشست از سلسله نشست های راهبرد با موضوع کریدورهای منطقه ای و جایگاه دریای مکران برگزار شد.
مکران یکی از مناطق استراتژیک در جنوب شرقی ایران است که به دلیل موقعیت سوق‌الجیشی، همواره توجه قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی را به خود جلب کرده است. به عنوان مثال امپراطوری های مختلف مانند پرتغالی ها، اسپانیایی ها، هلندی ها و بریتانیا به دریا اهمیت خاصی داده و پای آنان به منطقه مکران هم باز شده بود؛ زیرا این منطقه دسترسی ویژه ای به آبهای آزاد ایجاد کرده است. همچنین این منطقه در کریدورهای تجاری بین‌المللی که کالاها را از آسیا به اروپا و خاورمیانه منتقل می‌کند، دارای اهمیت بالایی است. در اذهان مردم ساکن منطقه مکران دریا به مثابه گردشگری و تفریح مطرح است؛ یعنی نگاه به مکران یک نگاه حداقلی است. باید در همه ابعاد بین المللی، ملی و محلی از زوایا مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به منطقه مکران(مکوران) توجه گردد.
کریدورهای اقتصادی و مسیرهای دریایی که از منطقه مکران عبور می‌کنند، نقشی حیاتی در اقتصاد جهانی دارند. این منطقه به دلیل دسترسی به اقیانوس هند، خارج از خلیج فارس و باب‌المندب، مسیر مهمی برای تجارت کالاها به اروپا از طریق دریای مدیترانه به حساب می‌آید. کریدور “ای‌مک” که توسط رژیم صهیونیستی و متحدانش ایجاد شده، سعی دارد جایگزینی برای این مسیر باشد و نقش ایران را در این معادلات کاهش دهد. در حال حاضر حزب الله بندر حیفا را هدف قرار داده و این امر کریدور »ای مک» را با مشکل مواجه کرده و رقبا به این مسئله پی برده اند که تغییر کریدورها بدون در نظر گرفتن ایران ممکن نیست. حضور ایران در مکران و توانایی آن در تأمین امنیت مسیرهای دریایی، این نقشه‌ها را به چالش کشیده است. شاید بتوان گفت تغییر کریدورها، مهم ترین اتفاق پیش روی جهان است.
ایران در طول دهه‌های اخیر توانسته با تقویت نیروی دریایی خود و ایجاد زیرساخت‌های استراتژیک مانند بندر چابهار، حضور خود را در این کریدورها تثبیت کند. توسعه این بندر و زیرساخت‌های مرتبط با آن می‌تواند هم به عنوان کارت برنده‌ای در رقابت با کشورهای دیگر مانند هند و چین محسوب شود و هم به کاهش نقش گروههای تروریستی که سعی در ناامن کردن منطقه دارند، کمک کننده باشد. مزیت اصلی ایران امنیت درون زای آن است که آن را از دیگر کریدورها و نقاط جهان متمایز می کند.
متأسفانه، هنوز اهمیت کریدور شمال به جنوب به‌خوبی تبیین نشده است. بستر اصلی سواحل مکران خارج از خلیج فارس به حوزه اقیانوس و اب های ازاد دسترسی دارد. این مزیت می تواند وجه تمایز ایران نسبت به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس محسوب شود. به وضوح مشخص است که کشورهای منطقه خاورمیانه اگر بخواهند به ثبات برسند، باید با یکدیگر بر سر مسائل توسعه به توافق برسند. حتی این موضوع توسط نتانیاهو در سازمان ملل اشاره شده است. باید به این درک برسیم بدون در نظر گرفتن مسأله ژئوپلتیک به توسعه دست نخواهیم یافت. در حال حاضر رقابت بین هند و چین در حال افزایش است. از طرفی بزرگ ترین شریک تجاری هند، بعد از آمریکا، چین است؛ حجم معاملات هند با امریکا در سال گذشته 99 میلیارد دلار و با چین 95 میلیارد دلار بوده است. امریکایی ها در حال حاضر نگران هستند، اگر چین به تایوان حمله کند، هند چه می کند. اکثر آمریکایی ها معتقدند که هند وارد این جنگ نمی شود و از آمریکا طرفداری نخواهد کرد. هندی ها از آمریکایی ها درخواست کردند که راهی برای امنیت کریدور «ای مک» پیدا کنند؛ این بدین معناست که حتی توانایی تامین امنیت کریدوری که خودشان مبدع آن بوده، را ندارند. این نشان از جنگ واقعی کریدورها دارد.
رژیم صهیونیستی سعی دارد با ترویج کریدور «ای‌مک»، ایران را از نقش مرکزی در این مسیرها کنار بگذارد. این طرح به ویژه در چارچوب عادی‌سازی روابط با کشورهای عربی و ایجاد اتحادی با آن‌ها از سوی ایالات متحده هدایت می‌شود. ایران نیز برای توسعه و ماندن در این رقابت نیازمند زیرساخت است و این زیر ساخت، نیازمند سرمایه است؛ بنابراین باید از سرمایه گذاری دیگر کشورها استفاده کنیم.
امریکایی ها می دانند عادی سازی روابط با رژیم بدون ایجاد روابط اقتصادی ممکن نیست. ایجاد کریدور ای مک یکی از طرح های عادی سازی روابط با رژیم است. هدف اصلی دشمن ادغام کل منطقه به نفع محوریت رژیم است. طوفان الاقصی این روند را دست کم در کوتاه مدت متوقف کرد. با این حال، تحولات اخیر، به‌ویژه درگیری‌های فلسطین و عملیات‌هایی مانند طوفان الاقصی، روند عادی‌سازی روابط را کند کرده است. جنایات اسرائیل در فلسطین باعث شده که برخی کشورهای عربی از نزدیکی بیشتر به این رژیم خودداری کنند. این امر به نفع ایران و کشورهای محور مقاومت تمام شده، زیرا همکاری بیشتر کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی می‌توانست منجر به افزایش فشارهای اقتصادی و ژئوپولیتیکی بر ایران شود. هدف کریدور «ای مک» این بود که بتواند تأمین کننده نیازهای اروپا باشد، اما با درگیری های فعلی نهایتأ به عنوان تأمین کننده مایحتاج رژیم صهیونیستی عمل کرده است. در مجموع کریدور «ای مک» در وضعیت شکست قرار گرفته است. البته عده ای هم این را آزمونی برای این کریدور دانسته اند. ولی از انجا که بندر حیفا مستقیمأ زیر آتش است نشان می دهد که این کریدور امنیت لازم را ندارد.
چین و روسیه نیز به عنوان دو بازیگر مهم جهانی در این معادلات نقش دارند. این دو کشور براساس منافع ملی خود به دنبال بهره‌برداری از کریدورهای منطقه‌ای هستند و حضور آن‌ها در جنگ کریدورها اهمیت دارد. چین با پروژه یک کمربند، یک راه به دنبال تقویت نقش خود در مسیرهای تجاری بین‌المللی است و ایران، به‌عنوان یکی از محورهای این پروژه، نقشی کلیدی در تأمین امنیت این مسیرها دارد.
هند به‌عنوان یک بازیگر مهم اقتصادی در منطقه، نقشی دوسویه ایفا می‌کند. از یک سو، این کشور روابط تجاری گسترده‌ای با ایالات متحده دارد و از سوی دیگر، با چین نیز روابط اقتصادی قوی برقرار کرده است. این رویکرد سیاست بین الملل هند نشان‌دهنده تلاش این کشور برای حفظ توازن بین دو قدرت بزرگ جهان است. حضور هند در بندر چابهار به‌ویژه برای توسعه این منطقه بسیار حیاتی است. چابهار به هند این امکان را می‌دهد که به بازارهای آسیای مرکزی و اروپا دسترسی پیدا کند، بدون اینکه نیاز به عبور از خاک پاکستان داشته باشد.
نقش عملیات‌های محور مقاومت بر شرایط منطقه‌ای
در مجموع نگاه های مختلفی به تأثیر عملیات های محور مقاومت و بویژه وعده صادق یک و دو وجود دارد؛ اما می توان نتیجه گرفت که این عملیات ها مانع تحقق کریدور «ای مک» شده و ایران را به معادلات قدرت برگردانده است. علاوه بر این مانع از تحقق ارتباط کشورهای عربی با اسراییل شده و توان ایران برای توسعه منطقه مکران و و تاثیرگذاری بر کریدورها را افزایش داده است. عملیاتی شدن توسعه مکران با توجه به موقعیت استراتژیک مکران، وزن ژئوپلتیکی ایران را افزایش می دهد؛ بنابر عقیده امریکایی ها اگر «جی دی پی» ایران دو برابر شود، ابتکار عمل در منطقه خاورمیانه در دست ایران قرار خواهد گرفت. همچنین هند و پاکستان هر کدام به طور جداگانه منافعی در توسعه این بندر دارند.
نقش گروههای تروریستی در عدم توسعه مکران
برخی گروه ها در خارج از کشور بیان می کنند که ایران به دنبال تغییر بافت جمعیتی در منطقه مکران است. جمهوری اسلامی متوجه است که منطقه مکران نیاز به توسعه همراه با عدالت دارد. جمهوری اسلامی قرار نیست شیعیان را با یک هدف خاص که دشمن به دنبال بزرگنمایی و تحریف آن است را در سواحل مکران اسکان دهد. گروهک های تروریستی از فقر و بی اطلاعی مردم سوءاستفاده می کنند. توسعه ستیزی در چابهار بخشی در داخل و بخشی از آن در خارج از کشور تولید می شود. جیش الظلم به عنوان یک گروه تروریستی که در منطقه مکران فعالیت دارد، برای توجیه کشتارهایشان، می گویند جمهوری اسلامی قصد دارد، شما مردم محلی را اخراج کند. اگر ما کلان مسأله ها را حل کنیم، مردم همراه ما هستند. عملیات های تروریستی نمی توانند در بلند مدت مانع توسعه باشند. مهم ترین مسأله در حال حاضر این است که ذهنیت مردم را نسبت به دریا تغییر دهیم. مردم باید بدانند دریا در امنیت و سفره آنان تأثیر گذار است. حضور در معادلات بین المللی به واسطه کریدورها، می‌تواند به کاهش نفوذ گروههای تروریستی در مکران کمک کند، زیرا توسعه زیرساخت‌های اقتصادی و تجاری در منطقه موجب افزایش اشتغال و بهبود وضعیت معیشتی مردم می‌شود.
گروههای تروریستی مانند «جیش‌الظلم» در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند با ایجاد ناامنی در منطقه مکران، توسعه این منطقه را به تعویق بندازند. هدف این گروه‌ها ایجاد بی‌ثباتی و جلوگیری از پروژه‌های اقتصادی و تجاری در منطقه است. دشمنان ایران نیز از این گروه‌ها برای تضعیف امنیت استفاده می‌کنند تا مسیرهای جایگزینی برای ایران در کریدورهای بین‌المللی معرفی کنند.
این گروه‌ها به دلایل مختلف از جمله فقر، مسائل مذهبی و قومیتی در منطقه نفوذ کرده‌اند. یکی از راهکارهای کلیدی برای مقابله با آن‌ها، توسعه زیرساخت‌های اقتصادی و اجتماعی است. ایجاد فرصت‌های شغلی و بهبود وضعیت معیشتی مردم محلی می‌تواند از نفوذ این گروه‌ها جلوگیری کند. همچنین آموزش و آگاهی‌بخشی به مردم محلی نقش مهمی در کاهش فعالیت‌های تروریستی دارد.
یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که باید در منطقه مکران مد نظر قرار گیرد امنیت مردم‌محور است. ایران توانسته با استفاده از ظرفیت‌های بومی و مردمی، امنیت منطقه مکران را تا حد زیادی تأمین کند. برخلاف دیگر کشورها که به نیروهای خارجی متکی هستند، ایران با تکیه بر مردم محلی و توان داخلی خود توانسته است، این امنیت را حفظ کند. این رویکرد مردم‌محور در تأمین امنیت می‌تواند الگوی موفقی برای دیگر کشورها نیز باشد، زیراامنیتی که از درون جامعه و با مشارکت مردم به دست می‌آید، پایدارتر و مقاوم‌تر در برابر تهدیدات خارجی است.
جیش الظلم ابزار غرب و رژیم صهیونیستی
حمله به توسعه مکران(بخصوص چابهار) به عنوان یکی از نشانه‌های وجود ارتباط میان رژیم صهیونیستی و گروه تروریستی جیش الظلم است. حملات رژیم و این گروهک در یک بازه زمانی کوتاه و حتی با فاصله چند ساعت از یکدیگر انجام شده‌اند و این مسئله را نمی‌توان تصادفی در نظر گرفت(پیوست مستندات عملیات های تروریستی جیش الظلم در سیستان و بلوچستان در بازه زمانی 1401الی 1403 آورده شده است). بررسی این هم‌زمانی و تحلیل این موضوع باید به منافع کشورها و بازیگران مختلف توجه کرد. در این راستا، با توجه به سیاست‌های ایالات متحده و رژیم صهیونیستی، مشخص می‌شود که این دو مخالف توسعه و امنیت ایران در منطقه مکران هستند. هدف از این حملات هم‌زمان، ایجاد بی‌ثباتی و ناامنی در منطقه مکران و جلوگیری از پیشرفت پروژه‌های اقتصادی و توسعه‌ای است.
در گذشته بیانیه‌های جیش‌الظلم بیشتر به مسائل اقتصادی و ناعدالتی‌های ناشی از فقر در منطقه اشاره داشتند، اما در بیانیه‌های اخیر این گروهک، به‌صراحت به جلوگیری از توسعه مکران اشاره شده است. این تغییر در اهداف و مواضع جیش‌الظلم نشان‌دهنده همسویی منافع آن‌ها با رژیم صهیونیستی است. در واقع، اگر منطقه مکران توسعه یابد و مشکلات اقتصادی و مذهبی آن حل شود، گروهک‌هایی مانند جیش‌الظلم دیگر نمی‌توانند به فعالیت‌های خود ادامه دهند. هماهنگی این حملات با دیگر رقبا و دشمنان محور مقاومت نیز احتمالاً به‌طور دقیق برنامه‌ریزی شده تا از توسعه و امنیت مکران جلوگیری کنند.
مشارکت مردم محلی ضامن امنیت پایدار در مکران
سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقل، بنادر و فرودگاه‌ها می‌تواند نقش مؤثری در جذب سرمایه‌گذاری و افزایش تجارت در منطقه داشته باشد. همچنین توسعه آموزش در منطقه، به‌ویژه در زمینه‌های فنی و حرفه‌ای، می‌تواند به افزایش اشتغال و کاهش فقر کمک کند. از طرفی مشارکت مردم محلی در پروژه‌های توسعه‌ای، می‌توان حس مالکیت و مسئولیت‌پذیری در آن‌ها ایجاد کند که منجر به حفظ امنیت و کاهش فعالیت‌های تروریستی خواهد شد. در نتیجه، توسعه و امنیت منطقه مکران نیازمند رویکردی چندجانبه است که در آن علاوه بر تقویت زیرساخت‌های اقتصادی، به مسائل اجتماعی و فرهنگی نیز توجه شود. مشارکت مردم محلی و تکیه بر امنیت مردم‌محور می‌تواند نقش کلیدی در حفظ ثبات و توسعه پایدار این منطقه استراتژیک داشته باشد. آموزش می‌تواند نقش اساسی در تغییر نگاه مردم به دریا و توسعه این منطقه ایفا کند. با توسعه عدالت اجتماعی و ایجاد فرصت‌های شغلی برای مردم محلی، فعالیت‌های تروریستی کمرنگ‌تر خواهد شد.
