به گزارش روابط عمومی مرکز مطالعات راهبردی ژرفا، هفتمین نشست ژرفا با موضوع توسعه شهرکهای کشاورزی، شهرهای مولد و بندرشهرها با تاکید بر منطقه مکران برگزار شد. در این برنامه دکتر نیلوفر رضایی(پژوهشگر معاونت باغبانی وزارت جهادکشاورزی) به عنوان میهمان حضور داشتند.
در ابتدای نشست خانم دکتر رضایی بر روندها و رویکردهای جهانی بخصوص اسناد موجود در فائو و سازمان ملل جهت استفاده از پتانسیل ها و ظرفیت های دریایی تاکید کردند. پژوهشگر معاونت باغبانی وزارت جهادکشاورزی در مورد جایگاه و اهمیت توسعه کشاورزی در مکران گفت: منطقه مکران از نظر کاشت میوه های گواوا، نارگیل، لیچما دارای مزیت و ظرفیت های زیادی است. در این منطقه می توان از دو روش گلخانه دریایی و تابع اقلیم در راستای گسترش و افزایش تولیدات کشاورزی استفاده کرد. سه پارامتر اصلی برای ایجاد گلخانه یعنی وجود دما (۱۷-۲۵ سانتی گراد)، رطوب بالای پنجاه درصد و نور خورشید به اندازه کافی در منطقه مکران وجود دارد. سه عامل فوق شرایط مساعدی را برای توسعه گلخانه ها و همچنین تامین نیازهای کشاورزی و افزایش صادرات مهیا کرده است. در گلخانه های دریایی، از آب دریا برای تولید محصولات گلخانه ای استفاده می شود و میزان مصرف آب های سطحی و زیرزمینی را کاهش می دهد. در این حوزه می توان با کشت گیاهان شورزی مانند اتریپلکس، طاق، سالی‌کورنیا در منطقه ایجاد مزیت کرد. امروزه در راستای توسعه کشاورزی مولد از شهرکهای مولد ترکیبی استفاده می شود. در ادامه به تشریح شهر مولد و کشاورزی شهری پرداختند.
شهر مولد شهریست که بهره وری را با توجه به ابعاد زیست محیطی مد نظر قرار می دهد. شرکت شهرک های کشاورزی در تلاش است تا ساکنان شهر را از مصرف کننده به تولید کننده تبدیل کند. موضوع شهرکهای مولد در ایران از دهه هشتاد مطرح و در سال 1390 تاسیس شد.
در کشاورزی شهری به تولید انواع محصولات در شهر و مدیریت آن پرداخته می شود. از سال ۲۰۱۹ در اسناد فائو بر اهمیت کشاورزی شهری و حومه شهر اشاره شده است. در کشاورزی شهری از آب شهری بخصوص پساب های تصفیه شده و روان آب ها استفاده می شود. برای توسعه پایدار در منطقه ساحلی مکران باید سه پارامتر آب، انرژی و سرمایه را تنظیم کنیم.
چالش ها و راهکارهای اصلی درتوسعه شهرک های کشاورزی و مولد درسواحل مکران چیست؟
طبق گزارش موسسه امور بین الملل(ایفری) تنش آبی در جهان روز به روز در حال گسترش است. پیش بینی شده تا ۲۰۲۵ حدود یک میلیارد نفر از نظر اشتغال با مشکل مواجه خواهند شد. بخش عمده ای از این مشکل تحت تأثیر نمک زدایی از ۱۳۶۰-۱۳۹۰رقم خورده است. عمده سرمایه گذاری ها در زمینه نمکزدایی هم در خلیج فارس انجام گرفته است. از صددرصد ظرفیت نمک زدایی در جهان کمتر از یک درصد آن در ایران انجام می گیرد. بحث بعدی کنترل روان آب و سیلاب‌هاست. در برنامه هفتم آمده که باید ده میلیون هکتار ر وارد طرح آبخیزداری کنیم. علاوه بر این مطابق قانون برنامه ششم و هفتم دولت موظف است تا هشتاد درصد آب شرب را از طریق نمک زدایی تأمین کند؛ اما در واقعیت موفقیت چندانی در این زمینه بدست نیامده است. چالش دیگری که با آن مواجه هستیم، عدم نظارت کافی دستگاه نظارتی به توزیع ثروت در آبخیزداری است. این پژوهشگر در مورد موانع پیش رو توسعه مکران چنین گفت: بطور کلی سومدیریت مانع توسعه مکران است.
پژوهشگر ارشد معاونت باغبانی وزارت جهادکشاورزی در مورد راه های مقابله با سیلاب ها و مسائل زیرساختی، چنین اظهار کرد، بومیان برای مقابله با سیلاب از ایجاد نیمه چاه ها، پروش نخل دیم و پروش انگور استفاده کردند. در بحث آب، علی رغم پتانسیل هایی که وجود دارد، حدود ۱۶- ۱۷ مورد از آب رودخانه های کشور وارد دریا می شود. در حوزه سواحل مکران نیز آب شش رودخانه به دریا وارد می شود. در استان سیستان و بلوچستان رودخانه های رافج، کهیر و باهور به دریا می ریزد. چالش دیگری که در منطقه مکران با آن روبه رو هستیم کمبود انرژی برق است. برق بعنوان یکی از پیش نیازهای سرمایه گذاری مطرح است. در این زمینه استفاده از انرژی های تجدیدپذیر مانند انرژی بادی و خورشیدی می تواند کمک کننده باشد.
شرکت شهرکهای مولد، مطالعات و طراحی چهار شهرک شیلاتی را به اتمام رساند و در مرحله اجرا به 48 مگاوات انرژی نیاز بود؛ اما از طرف استانداری بدلیل عدم امکان تامین این مقدار انرژی با طرح فوق مخالفت شد. چالش دیگری که در منطقه با آن مواجه هستیم، عدم وجود یک نهاد مسئول و پاسخگو و همچنین کمبود مدیر دلسوز، جهادگر و مطالبه گر در منطقه است. علاوه بر این می توان از بورس بازی زمین و ارائه مجوزهایی برای تصاحب زمین نام برد، بدون اینکه پروژه یا طرحی اجرا شود. در طرح توسعه سواحل مکران 27 شهر جدید برای آن در نظر گرفته شده که از این بین پنج شهر آن مولد است. در این طرح وضع موجود از وضع مطلوب تشخیص داده نشده است.
الزامات مهم و اساسی برای توسعه شهرک های کشاورزی و مولد درسواحل مکران چیست؟
شرکت شهرک های کشاورزی حدود شش پروژه در سواحل مکران در حال اجرا دارد. در این بین دو مورد از پروژه های گلخانه‌ای پانصد هکتار وسعت دارند. برای راه اندازی هر واحد اقتصادی در شهرک های مولد حدود 400-300 میلیارد تومان سرمایه نیاز است. بنابراین یکی از الزامات مهم برای سرمایه گذاری، تامین مالی و گردش سرمایه کافی است. ایشان در مورد تأمین مالی پروژه ها اشاره کردند که قرارداد پروژه ها معمولا ای پی سی پلاس(EPC+) و بی او تی(BOT) است. حالت اول به سرمایه‌گذار خرد آسیب می زند. حالت دوم به شرکت شهرک های گلخانه ای.
بنابر گفته خانم دکتر رضایی حل مسأله سرمایه گذاری در سواحل مکران نیازمند یک سیستم تشویقی برای سرمایه گذاری است. وی در این باره توضیح داد، باید تسهیلات به اندازه کافی در اختیار سرمایه گذار قرار گیرد؛ بعنوان مثال ضمن کاهش سود بازپرداخت وام، در ایجاد برخی تاسیسات دولت باید با سرمایه گذار همکاری داشته باشد. چالشی که در این راه وجود دارد، باید یک سند ملکی را که یک و نیم برابر ارزش پروژه ارزش داشته باشد از طرف سرمایه گذار به ضمانت نزد بانک قرار داده شود. یک الزام دیگر که همواره نادیده انگاشته می شود، توجه بر مطالعات معماری و شهرسازی است. بگونه ای که طراحی و شهرسازی های صورت گرفته در شهرها، شهرک ها، روستا ها و کاربری ها بدون در نظر گرفتن اصول و قوانین مناسب برای توسعه شهرک های مولد اجرا شده اند.
چشم انداز آتی شهرک های کشاورزی و مولد در سواحل مکران را چگونه می بینید؟
شهرک گلخانه ای آلمریا در جنوب اسپانیا یک نمونه موفق با کمترین حمایت های دولتی در جهان است. زمینی لم‌یزرع که به یک شهرک کشاورزی تبدیل شده است. در زمینه شیلات هم پارک جنگلی ساساکی در شمال چین از جمله نمونه های موفق در این زمینه است. چینی ها متوجه شدند که آبزی پروری خالص باعث آسیب های زیست محیطی می شود. در راستای کاهش این آسیب ها، ایجاد پارک ساحلی با ترکیبی از کاشت درخت حرا، ایجاد اکواریم و مزارع پرورش ماهی، مراکز تجاری و …. پیشنهاد شد. در این پارک دسترسی ها هم به گونه ای طراحی شده که با کمترین زمان می توان به ساحل رفت و آمد کرد. این پارک ساحلی تلفیقی از تجارب معماری و شهرسازی، عمران و کشاورزی است. نمونه های موفقی نیز بطور پراکنده در شهرهای ایران وجود دارد. از جمله می توان به شهرک های گلخانه ای در استان تهران و یک شهرک پنجاه هکتاری مدرن در شهر جلفا اشاره کرد. بنابراین اگر با توجه به سه پارامتر انرژی، برق و سرمایه مطالعات دقیقی صورت گیرد. می توان چشم انداز مطلوبی در حوزه کشت و زرع، دامداری و شیلات برای منطقه مکران با توجه به ظرفیت های آن در نظر گرفت.
