به گزارش روابط عمومی مرکز مطالعات راهبردی ژرفا، فرهنگ‌سازی در راستای حصول اقدام صحیح توسط مردم یک سرزمین، ریشه در آموزش و تربیت نسل نونهال و نوجوان آن سرزمین دارد. از آنجا که -طبق اذعان نظریه‌پردازان تربیت اسلامی نظیر شهید مطهری(ره)- اقدام، ضلع سوم ابعاد وجودی انسان؛ یعنی بینش، گرایش و کنش است، لازم است نسبت به رفتار صحیح، ابتدا بینش در مسیر آموزش درست و گرایش در مسیر تربیت درست برای نسل آینده کشور ایجاد شود و این امر، بهتر از هرجای دیگر می‌تواند درون مدرسه و به دست آموزش و پرورش، حاصل شود.
امروزه در موارد زیادی مشاهده می‌شود که آموزش توسط معلم، کتاب درسی و سایر محتواها و برنامه‌های آموزشی با کیفیتی نسبتا قابل قبول ارائه می‌شود ولی به سبب مواجهه دانش آموزان با انبوهی از مسائل پراکنده که تمرکز آنها را از بین می‌برد و نیز اینکه غالبا روش‌های آموزشی و محتوای درسی، دانش آموزان را چنان که باید درگیر موضوع درس نمی‌کنند یادگیری به درستی محقق نمی‌شود. در چنین شرایطی اگر روش آموزشی و محتوا به گونه‌ای تنظیم شوند که دانش آموز را با حقیقت موضوع درگیر کنند تا بیشترین میزان اشتغال ذهنی دانش آموز را به خود معطوف کنند، درصد بسیار بالایی از مشکل یادگیری دانش آموز برطرف می‌شود و به دنبال آن بینش و گرایش به صورت مطلوب برای او حاصل شده و در نتیجه کنش مطلوب از او صادر خواهدشد.
بنابراین شایسته است برای فرهنگ‌سازی در امور ملی؛ مانند فرهنگ درختکاری و حفظ طبیعت ملی کشور، یادگیری را به صورت صحیح بشناسیم و «الگوهای صحیح یاددهی و یادگیری» را مطابق با اصول صحیح و بومی آن، مبتنی بر تعلیم و تربیت اصیل ایرانی و اسلامی خودمان، در طراحی محتوا و روش‌های تدریس به کار بگیریم.
یادگیری از نگاه فلسفه اسلامی
مطابق توضیحی که در فلسفه شیخ اشراق، ملاصدرا و به دنبال آنها علامه طباطبایی1 از علم و ابعاد آن مشخص می‌شود، معرفتی که از فرآیند علم حصولی و به واسطه مفاهیم پدید می‌آید معرفتی غایبانه، با صور متکثر است؛ و به دنبال آن «خود» محور وحدت‌بخش آگاهی، مورد غفلت واقع می‌شود و تشتت پدید می‌آورد و تمرکز انسان از بین رفته و اساسا یادگیری مختل می‌شود. در سوی دیگر، در علم حضوری، معلومات از طریق «خود» و در دامنه نفس مجرد و در پس‌زمینه‌ای از وحدت و خودآگاهی درک می‌شوند و این ویژگی برکاتی به دنبال دارد که سبب می‌شود توجهات انسان از پراکندگی و تشتت نجات پیدا کرده و نوعی تمرکز و وحدت توجهات برای انسان حاصل شود. البته در دیدگاه علامه طباطبایی، علم حصولی نیز در حقیقت به علم حضوری باز می‌گردد و با ارتقای توجه فرد از سطح ظاهری عالَم به سطح باطنی آن با استفاده از روش‌های مختلف، می‌توان ویژگی‌های تمرکزآفرین علم حضوری را در همین علم حصولی و آموزش مفهومی نیز ایجاد و یادگیری با کیفیت مطلوب را محقق ساخت.
اصول تمرکز و یادگیری مبتنی بر آراء علامه طباطبایی(ره)
به این منظور مبتنی بر آراء علامه طباطبایی و فلسفه اسلامی شش اصل برای تمرکز و یادگیری استخراج گردیده‌است2 که عبارتند از:
- پرهیز از شلوغی ذهن
- اولویت شناخت خود و ارتباط با نفس
- دیدن سایر معارف از دریچه نفس و در ارتباط با آن
- اولویت استفاده از علم حضوری و تبدیل یا تقریب علم حصولی به علم حضوری
- تأکید بر ارتباط مستقیم میان عالِم و معلوم
- تأکید بر حقایق مجرد و باطن، در کنار حقایق مادی و ظاهر
قواعد کاربرد اصول یادگیری در فرهنگ‌سازی درختکاری و حفظ طبیعت ملی
به عنوان نمونه بیان کاربرد این اصول در الگوهای یاددهی-یادگیری؛ از بررسی اصول یادگیری در فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی و الگوهای یاددهی-یادگیری و جایگاه درختکاری و فرهنگ‌سازی در این راستا، در حوزه آموزش و یادگیری به نظر می‌آید که لازم است از طرف متولیان امر آموزش در منابع و محتوای درسی و روش‌های تدریس مورد نظر قرار گیرد و متولیان حفظ و احیای منابع طبیعی، جنگل و درختکاری نیز باید در این راستا و در تأمین نیازهای آموزش و پرورش کمک نمایند. این قواعد عبارتند از:
- لزوم مواجهه مستقیم دانش آموزان با جنگل‌ها و پوشش گیاهی کشور در بوم و منطقه زیستی خود به صورت حداکثری
- لزوم مواجهه مستقیم دانش آموزان با جنگل‌ها و پوشش گیاهی کشور در مناطق خارج از بوم و منطقه زیستی خود به صورت حداکثری
- لزوم افزایش ایجاد درخت و منابع گیاهی در فضای مدرسه و حتی کلاس درس
- تبیین ارتباط وجودی و زیستی دانش آموز با منابع گیاهی و اهمیت و نقش آنها در زندگی روزمره او
- تبیین نقش خود دانش آموز در حفظ و نگهداری جنگل و منابع گیاهی
- پرهیز از ارائه مفاهیم بیش از اندازه جزئی، متعدد، ناکارآمد و غیرمرتبط با مباحث در دسترس دانش آموز در قالب محتوای مکتوب؛ مثل ذکر سریع و بدون فاصله انواع گیاهان از ابتدای خلقت تا کنون، ارائه پوشش گیاهی کشورهای مختلف جهان و…
- اولویت استفاده از محتواهای کمک آموزشی در کنار کتاب درسی در معرفی درخت، جنگل و سایر مفاهیم مرتبط
- اولویت آموزش حضوری، مستقیم و میدانی نسبت به آموزش غیابی، مفهومی و توصیفی
- اولویت آموزش بصری نسبت به آموزش سمعی در این زمینه خاص
- اولویت استفاده از محتوای آموزش الکترونیک و ابزار تکنولوژی آموزشی مانند کیوآرکدها در کنار کتاب درسی
- استفاده از شبیه‌سازها، فیلم‌های مستند، کلیپ و فیلم‌های نمایشی در مواردی که دسترسی به خود موضوع آموزش ناممکن است
- قراردادن دانش آموز در موقعیت‌های فرضی و ایجاد حس همزیستی و اتحاد با درختان
منابع
- 1- صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم. الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة(با حاشیه علامه طباطبایی)، قم: مکتبة المصطفوی؛ 1368، ج1: 284؛ همان، ج3: 455
- 2- شریفی ستوده، حسن، 1400، پایان نامه کارشناسی ارشد: «تبیین تمرکز با ابتناء بر آراء علامه طباطبایی(ره) و بررسی آثار آن در الگوهای تدریس»، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
حسن شریفی ستوده، میز آموزش و پرورش
