تاریخ تولد کنکور در نظام آموزش عالی ایران

نخستین بار در سال ۱۳۴۳ پذیرش دانشجو در ایران از طریق برگزاری آزمون سراسری انجام شد ، پس از آن برای چند سال دانشگاه‌ها به طور متمرکز پذیرش دانشجو انجام می‌دادند، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز تا سال ۱۳۶۱ کنکور در کشور برگزار نشد اما پس از سال ۱۳۶۱ مجدداً کنکور به صورت متمرکز در کشور برگزار شد ، بیشترین تعداد داوطلبین کنکور مربوط به سال‌های ۱۳۸۳ و  ۱۳۸۴ بوده است که از سال ۱۳۸۶ بحث حذف کنکور در مجلس مطرح گردید که در نهایت نیز محقق نگردید. در سال 1392 نیز قانون «سنجش و پذیرش دانشجو در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور1392» تصویب گردید که بر اساس این قانون شورای سنجش و پذیرشدانشجو موظف است در اجرای این قانون، سیاست های کلی نظام، مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی و اسناد بالادستی را رعایت نماید (ماده 4) و  پذیرش دانشجو در دانشگاه ها به روش ظرفیت رشته ـ محل و تقاضای داوطلبان بر اساس «سابقه تحصیلی» یا «سابقه تحصیلی و آزمون (عمومی یا عمومی ـ اختصاصی)» صورت می گیرد (ماده 5) و همچنین در سال اول اجرای این قانون تأثیر سابقه تحصیلی در پذیرش داوطلبانی که دارای سابقه تحصیلی می باشند حداقل بیست و پنج درصد (۲۵%) می باشد. (تبصره 5)

در سالهای اخیر  نیز دوباره  تعداد داوطلبین و تعداد صندلی ها افزایش یافته است اما همچنان رقابت زیادی برای 10 تا 15 درصد صندلی های مرغوب دانشگاه وجود دارد. در نمودارهای زیر تعداد شرکت کنندگان آزمون سراسری به تفکیک گروه های تحصیلی از سال 1380 الی 1397  و تعداد پذیرفته شدگان کنکور سراسری به تفکیک گروه های آزمایشی از سال 1380 الی 1397 قابل مشاهده است.

شناسایی مهمترین آسیبهای کنونی کنکور در شورای عالی انقلاب فرهنگی

بر اساس پژوهش انجام گرفته در شورای عالی انقلاب فرهنگی مهمترین آسیبهای کنونی کنکور به شرح موارد زیر شناسایی گردیده است که شامل آسیبهای روانی، آموزشی، اقتصادی و فنی روشی میباشد.

مهمترین آسیبهای کنونی شناسایی شده در زمینه کنکور

شورای عالی انقلاب فرهنگی برای اصلاح کنکور وارد کارزار می‌شود

شورای عالی انقلاب فرهنگی از سال ۱۳۹۸ در حال برگزاری جلسات هم‌فکری با ذی‌نفعان کنکور است که طی این نشست‌ها متوجه شدیم هیچ یک از ذی نفعان کنکور از فرایند کنونی رضایت ندارند به همین جهت شورای عالی انقلاب فرهنگی برای اصلاح وضعیت فعلی وارد فاز مطالعاتی شد و پژوهش‌های جامعی در حوزۀ مطالعات اسنادی و تطبیقی بین کشورهای دارای نظام سنجش و پذیرش دانشجوی مشابه صورت گرفت. بعد از جمع‌آوری نتایج حاصل از این تحقیقات میدانی جلساتی با ذی‌نفعان کنکور برگزار شد تا بهترین نتیجه از فرایند اصلاحی قانون در شورای عالی انقلاب فرهنگی حاصل شود.اعضای شورا در قوانین اصلاحی  به طور جدی  دغدغۀ رفع مشکلات و چالش‌های ذی نفعان کنکور  را دارند. نقض‌های احتمالی و مشکلات این طرح‌ها را انکار نمی‌کنیم ، چرا هیچ طرح و پژوهشی فاقد نقطه‌ ضعف وجود ندارد .

تغییر ذائقۀ داوطلبان در انتخاب رشتۀ تحصیلی ملموس است

سیکل تغییر میزان داوطلبان رشته‌های تحصیلی در دهه‌های اخیر قابل توجه است . اوایل دهه‌ی ۸۰ بیشترین شرکت کنندگان مربوط به گروه علوم انسانی بود اما در حال حاضر رشته‌های مربوط به علوم تجربی از بیشترین تعداد داوطلب در کنکور سراسری برخوردار هستند، البته در همین دوره بیشترین تعداد قبولی مربوط به گروه علوم انسانی است .

چالش‌های برگزاری آزمون سراسری در نظام آموزش عالی کشور

1ـ آزمون تستی بیانگر توانایی دانش‌آموزان نیست:  استفاده از روش سنجش تستی برای ارزیابی  میزان دانش و توانایی علمی دانش آموز که روش معقولی نیست .

2 ـ سنجش توانایی فردی و دانشی که یک دانش آموز در طی ۴سال آموخته است، فقط در سه ساعت: متاسفانه کنکور فرایندی است که قصد دارد تا هر آنچه دانش آموز ایرانی در ۴ سال آموخته است فقط  طی ۳ ساعت مورد ارزیابی قرار دهد. اما واقعیت این است که باید به این سوال جدی در کشور پاسخ داده شود، چطور می‌خواهیم حجم انبوهی از اطلاعات که طی ۴ سال به دانش آموز آموخته شده است را فقط در طی ۳ ساعت مورد سنجش قرار دهیم؟! آیا عدالت است که ساختار فعلی سبب شود تا دانش آموز بضاعت از آموزش عالی محروم بماند صرفاً به این دلیل که امکان پرداخت شهریۀ 1میلیون تومانی به ازای هر جلسه کلاس کنکور را ندارد؟!

3 ـ آسیب‌های اقتصادی کنکور : گردش مالی سرسام آور موسسات کنکوری در حال حاضر از مهمترین موانع اصلاح نظام سنجش و پذیرش دانشجو است که مطلوب ما نیست، هزینه‌های گزاف کنکور معیشت خانواده‌های ایرانی را تحت تاثیر قرار داده است.

4 ـ گرایش افراط گرایانه دانش‌آموزان و والدین به رشته‌های پزشکی : متاسفانه فضای فرهنگی کشور به نحوی است که امروزه داوطلبان گروه تجربی تصور می‌کنند صرفاً اگر در رشته‌ی پزشکی قبول نشوند از هر لحاظ عاقبت به خیر نمی‌شوند ، جالب است بدانید که در سال گذشته از مجموع حدود 1میلیون و۳۰۰ هزار داوطلب کنکور ، بیش از ۶۰۰ هزار نفر متقاضی گروه آزمایشی علوم تجربی بودند که اغلب این داوطلبان قصد داشتند در رشته‌های پزشکی پذیرفته شوند، گروهی که فقط ظرفیت پذیرش۱۰ هزار دانشجو در طول سال را دارد. یکی از معضلات نظام آموزشی ما افزایش پیدا نکردن سهمیه‌ی رشته‌های پزشکی برای کنکور است، برخی علت را انحصار طلبی جامعۀ پزشکی برای حفظ درآمد هنگفت خود می‌دانند اما گروهی دیگر معتقدند با توجه به این‌که پزشکی با سلامت انسان‌ها سر وکار دارد،  نباید تعداد سهمیه افزایش پیدا کند تا شایسته سالاری از بین نرود .

5 ـ تکیه روش فعلی بر رویکرد حفظی: تکیۀ روش فعلی بر رویکرد حفظی معضل دیگر نظام آموزشی ایران است. دانش آموز را مجبور می‌کنیم مطالبی را حفظ کند و در آزمون شرکت کند که الزاماً به معنا درک صحیح دانش آموز از دانش مورد سنجش نیست .

دانشجویان در کشورهای دیگر چطور به دانشگاه می‌روند

بر اساس پژوهش صورت گرفته در شورای عالی انقلاب فرهنگی ، کشورها را بر اساس تمرکز/عدم تمرکز در فرآيند پذیرش دانشجو می‌توان به سه دسته تقسیم نمود:

◄   متمرکز: کشورهایی که همه یا بخش عمده‌ای از فرآیند پذیرش دانشجو در مراکز آموزش عالی آن‌ها تحت نظارت و دخالت مستقیم دولت (و یا نهادهای تعیین شده توسط آن) صورت می‌گیرد.

◄   نیمه­متمرکز: کشورهایی که بخشی از فرآیند پذیرش دانشجو در مراکز آموزش عالی آن‌ها، تحت نظارت و دخالت مستقیم دولت (و یا نهادهای تعیین شده توسط آن) صورت می‌گیرد.

◄   غیرمتمرکز: کشورهایی که هیچ بخشی از فرآیند پذیرش دانشجو در مراکز آموزش عالی آن‌ها تحت نظارت و دخالت مستقیم دولت (و یا نهادهای تعیین شده توسط آن) صورت نمی‌گیرد.

همچنین کشورها را می‌توان بر اساس برگزاری یا عدم برگزاری آزمون سراسری مستقل از آزمون‌های پایان دوره­ی متوسط به دو دسته تقسیم نمود:

◄   دسته «الف»: کشورهایی که یکی از شرایط پذیرش دانشجو در همه یا اکثر مراکز آموزش عالی آن‌ها، شرکت در آزمون‌هایی است که جدا از آزمون‌های پایان دوره­ی متوسطه یا پیش دانشگاهی (موسوم به آزمون‌های نهایی) برگزار می‌گردند؛

◄   دسته «ب»: کشورهایی که برای پذیرش دانشجو در مراکز آموزش عالی آن‌ها، آزمون‌هایی جدا از آزمون‌های پایان دوره­ی متوسطه یا پیش­دانشگاهی (موسوم به آزمون‌های نهایی) برگزار نمی‌گردد؛

بر اساس نوع سنجش یا پذیرش در کشورهای مختلف دنیا میتوان وضعیت کشورهای مختلف را بر اساس تمرکز یا عدم تمرکز در هر کدام از این محورها به صورت زیر نمایش داد.

این مقام مسئول در ادامه به نظام سنجش و پذیرش دانشجو در کشورهای دیگر اشاره کرد:

آمریکا : مبتنی بر سوابق تحصیلی است که در کنار آن دانش آموز می‌تواند ۷ بار آزمون هدایت تحصیلی بدهد ‌.

انگلیس و فرانسه: این کشورها کنکور برگزار نمی‌کنند و نظام سنجش پذیرش آن‌ها به  سوابق تحصیلی تکیه دارد .

ترکیه : نظام آموزشی و سنجش کشور ترکیه بیشترین قرابت با جمهوری اسلامی ایران را دارد، این کشور  در سال دو مرتبه کنکور  برگزار می‌کند. ترکیه و چین از جمله کشور‌هایی هستند که نظام سنجش و پذیرش دانشجو در آن‌ها شباهت بسیاری با ایران دارد.

فنلاند: در میان کشورهای جهان از جمله تکامل یافته ترین نظام سنجش پذیرش دانشجو برخوردار است، باید بپذیریم که امروز نظام آموزش عالی جهان به سوی اتکا به سوابق تحصیلی در حرکت است.

حقیقت این است که اغلب کشورهای جهان در حال حذف نظام کنکور و سنجش توانایی علمی دانش آموزان در چند ساعت هستند ، آن‌ها سعی بر جایگزینی نظام سنجش و پذیرش مبتنی بر سوابق تحصیلی به جای کنکور هستند.

پذیریش دانشجو بر اساس سوابق تحصیلی چه مزایایی دارد

باید بپذیریم که تکیه بر سوابق تحصیلی مزایای بسیاری دارد از جمله اینکه دانش آموز ۳ بار در طی سال مورد سنجش قرار می‌گیرد  بنابراین اگر به طور مثال در یک آزمون به دلیل اتفاق پیش بینی نشده‌ای موفق عمل نکند امکان جبران دارد همچنین آزمون تشریحی سبب می‌شود که دانش فرد با عمق بیشتری مورد سنجش قرار بگیرد.

بر اساس مطالعات انجام گرفته در شورای عالی انقلاب فرهنگی مهمترین مزایای پذیرش بر اساس سوابق تحصیلی به شرح زیر میباشد.

• بالا رفتن انگيزۀ دانش­آموزان از سال‌هاي ابتداي دوره متوسطه (آدمی،1391).
• کاهش استرس شب كنكور و توزیع آن به زمان آزمون­هاي نهایی و سراسري در طي دوره متوسطه (آدمی،1391).
• کاهش تأثیر اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی در زمان برگزاري كنكور مثل بيماري (آدمی،1391).
• ارزیابی صحیح از دانش­آموزان توسط سؤالات تشریحی در نسبت با سؤالات تستی (سحرخیز،1391).
• برآورده کردن همۀ اهداف کنکور توسط سابقه تحصیلی. این مسئله در صورت عکس امکان ندارد (توکلی،1391).
• ارتباط ورود به دانشگاه باید با برنامه‌های درسی و اهدافی که برای برنامه‌های درسی در نظر گرفته‌شده (مهرمحمدی،1391).
• عملی­تر بودن و دست­یافتنی­تر بودن سابقۀ تحصیلی (مهرمحمدی،1391).
• محوریت اجرایی آموزش و پرورش در امر سنجش به منظور یگانه شدن نظام ارزشیابی برای دانش­آموز (مهرمحمدی،1391).
• عدم تفاوت در عدالت در دو شیوه زیرا در هر دو حالت مبنای سنجش، آزمون و آن هم از نوع آزمون معطوف به سنجش پیشرفت تحصیلی است. در این شیوه گزینش به هر حال درجه­ای از بی‌عدالتی وارد می‌شود که در هر دو سازوکار به دلیل پایه مشترک آن‌ها وجود دارد (مهرمحمدی،1391).

معایب پذیرش دانشجو بر اساس سوابق تحصیلی چیست

شیوۀ پذیرش دانشجو بر اساس سوابق تحصیلی معایبی نیز دارد از جمله این که در حال حاضر امتحانات نهایی با سوالات استاندارد برگزار نمی‌شوند.و موارد زیادی از جمله تفاوت سطح دانش و یادگیری دانش آموز منطقه محروم و مناطق برخوردار در طراحی این سوالات لحاظ نمی‌شود.

وجود خطای تصحیح دیگر چالش شیوۀ پذیرش دانشجو بر اساس سوابق تحصیلی است، کارشناسان متعددی معتقدند که فرایند تصحیح اوراق امتحانی در آزمون نهایی باید اصلاح شود، مصحح که در موارد بسیاری یکدیگر را می‌شناسند امکان خطای انسانی‌ آن‌ها به دلایل مختلف از جمله سرگرم صحبت شدن افزایش پیدا می‌کند. شورای عالی انقلاب فرهنگی سعی کرده است که معضلات مربوط به کنکور را کاملاً علمی رفع کند تا دانش آموزان ایران به عنوان آینده سازان کشور در سیکل هدایت تحصیل صحیح  قرار بگیرند‌.

کنکور تغییر پیدا می‌کند

به طور قطع شیوۀ برگزاری آزمون سراسری در آیندۀ نزدیک تغییر پیدا خواهد کرد اما میزان و نحوۀ اعمال اصلاحات هنوز به طور قطعی مشخص نیست. امروزه در جهان پذیرش دانشجو روش‌های مختلفی انجام می‌شود که برخی از آن‌ها عبارتند از:

1 ـ  سنجش غیرمستقیم و مراجعه مستقیم دانشجو به دانشگاه : روش غیر متمرکز به این صورت است که دانش آموز به طور مستقل به دانشگاه مطلوب خود که موقعیت مکانی و امکانات‌های مورد انتظار دانشجو را دارد مراجعه می‌کنند ، دانشگاه درخواست دانشجو را بررسی می‌کند تا چنانچه واجد شرایط بود ، دانشگاه وی را به عنوان دانشجو بپذیرد .

2 ـ پذیرش غیر متمرکز مستقیم توسط دانشگاه : این روش به این صورت است که هر دانشگاه برای خود آزمون مستقل برگزار می‌کند و دانشجو می‌پذیرد .

3 ـ روش متمرکز: روش فعلی کشور ایران است که بر اساس آن سنجش و پذیرش دانشجو به صورت متمرکز با آزمونی یکسان انجام می‌شود، برخی کشورها یک مرتبه در طول سال آزمون برگزار می‌کنند اما دانشگاه‌های کشورهایی مانند چین یا ترکیه بیش از یک مرتبه در طول سال دانشجو می‌پذیرند.

به گفته دکتر موسوی، مبتنی بر پژوهش انجام گرفته در شورای عالی انقلاب فرهنگی سناریوهای مختلفی جهت تغییر در نظام سنجش و پذیرش جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار گرفته است که در ادامه قابل مشاهده میباشد.

سناریوهای پیش روی کنکور در جهت اصلاح نظام سنجش و پذیرش

نتیجۀ مطالعات شورای عالی انقلاب فرهنگی این بود که فرآیند سنجش و پذیرش دانشجو در کشور با تجمیع ویژگی‌های مثبت همۀ روش‌های موجود در کشور اجرا شود که در زمان  مقتضی کلیات این طرح اجرا و اطلاع رسانی خواهد شد .

مشکلات موجود در کوتاه مدت چطور برطرف خواهد شد

یکی از راهکارهای شورای عالی انقلاب فرهنگی برای رفع معضلات فعلی کنکور برگزاری ۳ مرتبه آزمون سراسری در طول سال توسط سازمان سنجش است تا اگر دانش آموز ما مشکلات مقطعی داشت، امکان شرکت مجدد در کنکور را داشته باشد، راهکاری که بسیاری از معضلات و چالش‌های روحی و روانی دانش آموزان را کاهش می‌دهد، البته امکانات زیر بنایی سازمان سنجش در حال حاضر برگزاری بیش از دو مرتبه آزمون سراسری در طول سال را میسر نخواهد کرد بنابراین این سازمان در آیندۀ نزدیک برگزاری دو آزمون سراسری در طول سال را برنامه ریزی خواهد کرد.

2 ـ اعتبار نتیجه‌ی آزمون سراسری برای دوسال:  امکان دارد که بر فرض مثال دانش آموزی از نتیجۀ کنکور خود رضایت نداشته باشد و تصمیم بگیرد تا یک بار دیگر شانس خود را برای پذیرش در دانشگاهی با رتبۀ علمی بالاتر امتحان کند اما بنا به دلایل خاصی در سال بعد امکان شرکت در کنکور را پیدا نکند، تصمیم بر این شد که نتایج کنکور برای ۲ سال اعتبار داشته باشد تا چنانچه بعد از گذشت این مدت همان نتیجه‌ی اولیه مورد اقبال دانش‌آموز بود، وی امکان ادامۀ تحصیل در همان کد رشته محل اولیه را داشته باشد.

3 ـ اصلاح روند تصحیح اوراق: در اصلاحیه جدید روش تصحیح اوراق نهایی به این صورت است که اوراق امتحانی اسکن خواهد شد و هر تصحیح کننده فقط یک سوال را بررسی می‌کند ، البته برخلاف گذشته مصحح‌ها از استان‌های مختلف هستند و اگر نمره‌ی نهایی برگه  تصحیح شده اختلاف زیادی با یکدیگر داشته باشد ، سیستم برگه را از دور خارج خواهد کرد .

ظرفیت پذیرش در رشته‌های پزشکی باید اصلاح شود

مطالعات تطبیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی حاکی از این است که بسیاری از کشورها پذیرش در رشته‌های پزشکی را معطوف به کنکور نمی‌کنند، دست کم تمام ظرفیت را در اختیار کنکور قرار نمی‌دهند. یکی از راهکارهای برای افزایش ظرفیت پذیرش در رشته‌های پزشکی این است که اگر داوطلب در دوره‌‌ی لیسانس در رشتۀ دیگری مانند پرستاری پذیرش شد، پس از فارغ التحصیلی امکان ادامۀ تحصیل در رشته‌‌های پزشکی را داشته باشد یا تعدادی سهمیه برای تغییر رشته وجود داشته باشد، شورای عالی انقلاب فرهنگی در حال اجرای مقدمات اعمال این روش در نظام آموزش و پرورش و سنجش و پذیرش دانشجو در کشور است تا معضلات موجود کاهش پیدا کند.

تغییرات در کنکور با هدف حذف آزمون سراسر در بلند مدت اعمال می‌شود

در شرایط فعلی امکان حذف کنکور نیست، دانشگاه‌های کشور دارای ۸۰ هزار صندلی هستند که دانش‌آموزان برای کسب آن به طور جدی با یکدیگر رقابت می‌کنند بنابراین تا زمانی که این رقابت وجود دارد، امکان حذف کامل کنکور فراهم نیست به زعم بنده این نظام در یک فرایند پلکانی باید حذف شود اما در کوتاه مدت چنین مسئله‌ای امکان ندارد .

سهمیه‌های کنکور با کمک مجلس شورای اسلامی نیاز به اصلاح اساسی دارد

شورای عالی انقلاب فرهنگی طرح جدید سهمیه‌ها را نیز مورد بررسی قرار داده است، البته کنکور یک بحث چالشی است که همین اختلاف نظرها سبب شده تا برخی مصوبات نهایی نشود اما شورای عالی انقلاب فرهنگی به بحث سهمیه‌ها ورود کرده است. نظر شخصی بنده این است که نظام آموزشی کشور نیاز مبرم به اصلاح سهمیه‌های موجود دارد. نگاه کارشناسی این است که سهمیه‌های کنونی عدالت محور نیستند اما با توجه به اینکه این سهمیه‌ها مصوب مجلس شورای اسلامی هستند برای اصلاح آن‌ها نیز مجلس شورای اسلامی باید به مسئله ورود پیدا کند. سهمییۀ مناطق از جمله سهمیه‌های عادلانه‌ای هستند که در سال‌های آتی نیز در فرآیند سنجش و پذیرش دانشجو لحاظ خواهند شد تا حق دانش آموزان شهرهای کوچک تضییع نشود. شورا در مصوبات اصلاحی خود امکانی را نیز برای دانش‌آموزانی در نظر گرفته است که بین ورود آن‌ها به دانشگاه و پایان تحصیلات متوسطه فاصله افتاده است، تصور کنید که دانش‌آموزی بعد از اخذ دیپلم تصمیم گرفته است تا وارد بازار کار شود اما بعد از گذشت ۴ سال مجدداً قصد ادامۀ تحصیل پیدا می‌کند، این وقفه سبب شده تا فرد از سوابق تحصیلی لازم برخوردار نباشد، برای پذیرش دانش آموزانی که مشمول این فرض هستند،  این امکان فراهم شده است تا در آزمون‌های سالانه ترمیمی  وزارت آموزش و پرورش شرکت کنند،  نمرات این آزمون‌ها برای آن‌ها در حکم سوابق تحصیلی محسوب خواهد شد .